Μαθήματα

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ

ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ

 

Μεθοδολογία έρευνας στο ελληνικό εκπαιδευτικό και κοινωνικό πλαίσιο

Υπεύθυνη μαθήματος: Αλεξάνδρα Βασιλοπούλου

Διδάσκουσες: Αλεξάνδρα Βασιλοπούλου, Άννα Λυδάκη, Εύη Μάσχα

Προσδοκώμενα αποτελέσματα

Με την επιτυχή ολοκλήρωση του μαθήματος οι μεταπτυχιακοί φοιτητές/ήτριες θα είναι σε θέση:

 Α) Σε επίπεδο γνώσεων

1. να γνωρίζουν ζητήματα που αφορούν τη θεωρία της επιστήμης από την οποία απορρέει η ερευνητική μεθοδολογία των κοινωνικών επιστημών
2. να γνωρίζουν και να συζητούν κριτικά θέματα που αφορούν τη δεοντολογία της επιστημονικής έρευνας
3. να έχουν κριτική επίγνωση των σημαντικότερων ερευνητικών σχεδιασμών
4. να γνωρίζουν τη διαφορά ανάμεσα στις ποιοτικές, τις ποσοτικές, τις συγκλίσεις και αποκλίσεις μεταξύ τους καθώς και τη σύνθεσή τους στις μεικτές προσεγγίσεις
5. να γνωρίζουν και να είναι σε θέση να εφαρμόσουν τα κριτήρια ποιότητας της κοινωνικής έρευνας
6. να γνωρίζουν αρχές παραγωγής και ανάλυσης δεδομένων που προέρχονται από γραπτή ή/και προφορική επικοινωνία και παρατήρηση με έμφαση στην ποιοτική έρευνα (συνέντευξη, βιογραφικές αφηγήσεις, συμμετοχική παρατήρηση, θεματική ανάλυση, ανάλυση λόγου)
7. να γνωρίζουν τα στάδια και τη διαδικασία συγκρότησης ερευνητικής πρότασης
8. να γνωρίζουν πώς να αποδελτιώνουν τη βιβλιογραφία αξιοποιώντας κριτικά γνώσεις μεθοδολογίας

Β) Σε επίπεδο δεξιοτήτων

1. να συνδέουν τη θεωρία και τις υποκείμενες έννοιες με την κοινωνική και εκπαιδευτική έρευνα σε διαφορετικές παραδειγματικές προοπτικές – με έμφαση στην κατασκευή των κοινωνικών ανισοτήτων στην εκπαίδευση και στη μελέτη των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από τη σκοπιά των κοινωνικών επιστημών
2. να εντοπίζουν ερευνητικά ζητήματα και ερωτήματα και να τα πλαισιώνουν με τη θεωρία, λαμβάνοντας παράλληλα υπόψη το κοινωνικό και εκπαιδευτικό πλαίσιο
3. να συνθέτουν και να αξιολογούν πληροφορίες προερχόμενες από διαφορετικές πηγές και να αναπτύσσουν πρωτότυπη επιχειρηματολογία στη βάση αποδείξεων και αιτιολογήσεων
4. να εργάζονται αναστοχαστικά επάνω στα ερευνητικά τους ενδιαφέροντα κατά τη μελέτη της βιβλιογραφίας.

Γ) Σε επίπεδο ικανοτήτων

1. να διατυπώνουν με σαφήνεια την επιχειρηματολογία τους στον προφορικό και γραπτό λόγο, ικανοποιώντας αυστηρά ακαδημαϊκά κριτήρια
2. να κατέχουν και να χειρίζονται τη θεωρία, τις ερευνητικές μεθόδους και τεχνικές που κρίνουν κατάλληλες για το εκάστοτε πλαίσιο, εκπαιδευτικό πρόβλημα και ερευνητικό ερώτημα
3. να κατανοούν και να αναλύουν κριτικά εργασίες και δημοσιεύσεις που έχουν ερευνητικό χαρακτήρα στο χώρο των κοινωνικών επιστημών
4. να αντιλαμβάνονται το ρόλο του εκπαιδευτικού ως ερευνητή στην καθημερινή εκπαιδευτική πράξη
5. να κατασκευάζουν ερευνητικά εργαλεία συλλογής/παραγωγής δεδομένων που θα τους είναι χρήσιμα στο ευρύτερο σχολικό ή ερευνητικό πλαίσιο
6. να συμμετέχουν σε ερευνητικά προγράμματα ως μέλη ερευνητικής ομάδας και στη σύνταξη ερευνητικών προτάσεων

Γενικές ικανότητες

• Αναζήτηση, ανάλυση και σύνθεση δεδομένων και πληροφοριών, με τη χρήση και των απαραίτητων τεχνολογιών.
• Αυτόνομη εργασία.
• Ομαδική εργασία.
• Εργασία σε διεπιστημονικό περιβάλλον.
• Παραγωγή νέων ερευνητικών ιδεών.
• Σχεδιασμός έργων.
• Άσκηση κριτικής και αυτοκριτικής.
• Προαγωγή της ελεύθερης, δημιουργικής και επαγωγικής σκέψης.

Αξιολόγηση

Η γλώσσα αξιολόγησης είναι η ελληνική.

Η μέθοδος αξιολόγησης είναι διαμορφωτική (ανατροφοδότηση) και συμπερασματική δοκιμασία. Το μάθημα αξιολογείται με προφορική παρουσίαση και γραπτές εργασίες. Επίσης βαθμολογείται η συμμετοχή στο μάθημα.

Στην η-τάξη παρέχονται στους/στις φοιτητές/τριες αναλυτικές οδηγίες για τον τρόπο αξιολόγησης, την εκπόνηση των εργασιών και τη βαρύτητά τους. Πιο συγκεκριμένα:

 Σε κάθε μάθημα οι ΜΦ καλούνται να έχουν μελετήσει τη βιβλιογραφία της συγκεκριμένης ενότητας και να έχουν ενεργό συμμετοχή στη συζήτηση. Κάθε ΜΦ καλείται να καταθέσει μέσα στο εξάμηνο 2 ατομικές αποδελτιώσεις κειμένων που παρουσιάζονται προφορικά στο μάθημα (όχι το κείμενο που έχει αναλάβει να παρουσιάσει) μέχρι (20%).

Οι ΜΦ θα πραγματοποιήσουν μια ομαδική προφορική παρουσίαση μέσα στο εξάμηνο κατόπιν συνεννόησης με τη διδάσκουσα (20%).

Οι ΜΦ καλούνται να συγκροτήσουν ένα ομαδικό σχέδιο ποιοτικής έρευνας. Το σχέδιο έρευνας θα πραγματοποιηθεί σε δύο στάδια:

α) Στο πρώτο στάδιο οι ΜΦ θα ετοιμάσουν ένα προσχέδιο σχεδίου έρευνας που θα περιέχει: το θέμα της έρευνας, σύντομη βιβλιογραφική επισκόπηση (θεωρία και σχετικές έρευνες), τα ερευνητικά ερωτήματα, τις τεχνικές παραγωγής ποιοτικών δεδομένων, ζητήματα δεοντολογίας, χρονοδιάγραμμα και βιβλιογραφία (σύστημα αναφοράς APA) (3.000-3.500 λέξεις). Θα προηγηθεί εποπτεία με τη διδάσκουσα.  (25%)

β) Στο δεύτερο στάδιο το σχέδιο έρευνας θα περιέχει αναθεωρημένη-εμπλουτισμένη εκδοχή του κειμένου που κατατέθηκε στο πρώτο στάδιο, καθώς και: τεχνική/ές ανάλυσης ποιοτικών δεδομένων (3.500-4.000 λέξεις). Θα προηγηθεί ανατροφοδότηση πάνω στο προσχέδιο από τη διδάσκουσα. (35%)

Περιεχόμενο μαθήματος

1. Φιλοσοφικές και θεωρητικές προσεγγίσεις στην κοινωνική έρευνα
2. Ποσοτική, ποιοτική και μικτή έρευνα.
3. Ερευνητικοί σχεδιασμοί
4. Η δομή του σχεδίου έρευνας. Επιλογή θέματος, διατύπωση ερευνητικών ερωτημάτων
5. Ζητήματα δεοντολογίας.
6. Κριτήρια ποιότητας στην κοινωνική έρευνα
7. Βιβλιογραφική επισκόπηση και βιβλιογραφικές αναφορές
8. Η γλώσσα στην ποιοτική έρευνα. Συνέντευξη και ομάδες εστίασης.
9. Τεχνικές συνέντευξης
10. Βιογραφικές αφηγήσεις
11. Συμμετοχική παρατήρηση
12. Θεματική ανάλυση
13. Ανάλυση Λόγου. Μοντέλα οπτικής μεθοδολογίας

Προτεινόμενη ξενόγλωσση βιβλιογραφία

• Becker, H. S. (2007) (2^nd edition) Writing for Social Scientists: How to Start and Finish Your Thesis, Book, or Article, Chicago: University of Chicago Press.
• Braun, V. & V. Clarke (2013) Successful Qualitative Research: a practical guide for beginners, London: Sage.
• Denzin, N. K. & Y. Lincoln (2017) (5^th edition) The Sage Handbook of Qualitative Research, Thousand Oaks, CA: Sage.
• Drew, P., Raymond, G. & D. Weinberg (επιμ.)(2006) Talk and Interaction in Social Research Methods, London: Sage.
• Emmison, M., Smith, P., & Mayall, M. (2012)  Introducing Qualitative Methods:Researching the visual, London: Sage.
• Perfect, T.J. & Lindsay, D.S. (2014) (eds.) SAGE Handbook of Applied Memory, London: Sage Publications.
• Seidman, I. (2006)(3^rd edition) Interviewing as Qualitative Research, New York: Teachers College Press.
• Silverman, D. (2015)(5^th edition) Interpreting Qualitative Data, London: Sage.
• Silverman, D. (ed.)(2016)(4^th edition) Qualitative Research: Theory, method and practice, London: Sage.
• Titscher, S., Meyer, M., Wodak, R. & Vetter, E. (2000) Methods of Text and Discourse Analysis, London, Thousand Oaks, CA: Sage.
• Wooffitt, R. (2005) Conversation Analysis and Discourse Analysis: a Comparative and Critical Introduction, London: Sage.

Προτεινόμενη ελληνόγλωσση βιβλιογραφία

• Babbie, E. (2011) Εισαγωγή στην Κοινωνική Έρευνα, Αθήνα: Κριτική.
• Bryman, A. (2017) Μέθοδοι Κοινωνικής ‘Ερευνας, Αθήνα: εκδ. Gutenberg.
• Γεωργαλίδου, Μ., Σηφιανού Μ. και Β. Τσάκωνα (επιμ.) (2014) Ανάλυση Λόγου: Θεωρία και εφαρμογές, Αθήνα: εκδ. Νήσος.
• Cohen, L., Manion, L. & Morrison, K. (επιμ.) (2008) Μεθοδολογία εκπαιδευτικής έρευνας, Αθήνα: Μεταίχμιο.
• Creswell, J. (2016) Η Έρευνα στην Εκπαίδευση, Αθήνα: Ίων.
• Eco, U. (1994) Πώς γίνεται μια διπλωματική εργασία, Αθήνα: Νήσος.
• Flick, U. (2017) Εισαγωγή στην Ποιοτική Έρευνα, Αθήνα: Προπομπός.
• Ζαφειρόπουλος, Κ. (2015) (2η έκδοση) Πώς γίνεται μια επιστημονική εργασία; Επιστημονική έρευνα και συγγραφή εργασιών, Αθήνα: Κριτική.
• Ίσαρη, Φ. & Μ. Πούρκος (2015) Ποιοτική μεθοδολογία έρευνας. Εφαρμογές στην Ψυχολογία και την Εκπαίδευση, Αθήνα: Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών-Κάλλιπος.
• Ιωσηφίδης, Θ. (2017) Ποιοτικές μέθοδοι έρευνας και επιστημολογία των κοινωνικών επιστημών, Θεσσαλονίκη: εκδ. Τζιόλα.
• Κατσαρού, Ε. (2016) Εκπαιδευτική έρευνα-δράση: Πολυπαραδειγματική διερεύνηση για την αναμόρφωση της εκπαιδευτικής πράξης, Αθήνα: Κριτική.
• Κυριαζή, Ν. (2011) Η Κοινωνιολογική Έρευνα: Κριτική Επισκόπηση των Μεθόδων και των Τεχνικών, Αθήνα: Πεδίο.
• Λυδάκη, Ά. (2016) Αναζητώντας το χαμένο παράδειγμα. Επιτόπια έρευνα, κατανόηση, ερμηνεία, Αθήνα: Παπαζήση.
• Mason, J. (2011) Η Διεξαγωγή της Ποιοτικής Έρευνας, Αθήνα: Πεδίο.
• Mertens, D. (2009) Έρευνα και αξιολόγηση στην εκπαίδευση και την ψυχολογία, Αθήνα: Μεταίχμιο.
• Phillips, L. & M. W. Jorgensen (2009) Ανάλυση Λόγου: Θεωρία και μέθοδος, Αθήνα: εκδ. Παπαζήση.
• Plummer, K. (2000) Tεκμήρια Ζωής: Εισαγωγή στα προβλήματα και τη βιβλιογραφία μιας ανθρωπιστικής μεθόδου, Αθήνα: Gutenberg.
• Πουρκός Μ. και Μ. Δαφέρμος (επιμ.) (2010) Ποιοτική Έρευνα στην Ψυχολογία και την Εκπαίδευση, Αθήνα: Τόπος.
• Σαραφίδου, Γ.-Ο. (2011) Συνάρθρωση Ποσοτικών και Ποιοτικών Προσεγγίσεων, Αθήνα: Gutenberg.
• Τσάφος, Β. (2021) Αφηγήσεις και βιογραφίες: Οι «φωνές» των εκπαιδευτικών μέσα από τις ιστορίες ζωής τους, Αθήνα: Gutenberg.
• Τσιώλης, Γ. (2006) Ιστορίες ζωής και βιογραφικές αφηγήσεις, Αθήνα: Κριτική.
• Τσιώλης, Γ. (2014) Μέθοδοι και τεχνικές ανάλυσης στην ποιοτική κοινωνική έρευνα, Αθήνα: Κριτική.

Άρθρα:

• Danby, S. & A. Farrell (2004) Accounting for young children’s competence in educational research: new perspectives on research ethics, The Australian Educational Researcher, 31(3): 35-49.
• Dodds, C., Keogh, P., Bourne, A., McDaid, L., Squire, C., Weatherburn, P., & Young, I. (2021). The Long and Winding Road: Archiving and Re-Using Qualitative Data from 12 Research Projects Spanning 16 Years. Sociological Research Online, 26(2), 269–287.
• Δραγώνα, Θ. (1990) Συναρθρώσεις ποσοτικών και ποιοτικών προσεγγίσεων ή όταν τα διχαστικά τείχη καταρρέουν, Δωδώνη 1(Γ’),σ. 31-40.
• Herlihy, J., Jobson, L. & Turner, S. (2012) Just tell us what happened to you: Autobiographical memory and seeking asylum, Applied Cognitive Psychology, 26: 661–676.
• Prior, M.T. (2019) “I am an adult now” Re-storying an ‘abuse’ narrative through categorization, Pragmatics and Society, 10(3): 423-451.
• Quennerstedt A. & M. Quennerstedt (2014) Researching children’s rights in education: sociology of childhood encountering educational theory, British Journal of Sociology of Education, 35:1, 115-132.
• Schwandt, T.A. (2000)(2η έκδοση) “Three epistemological stances of qualitative inquiry: interpretivism, hermeneutics, and social constructionism” στο Ν.Κ. Denzin & Y. S. Lincoln (επιμ.) Handbook of qualitative research,  London: Sage, 189-213.

Συναφή επιστημονικά περιοδικά (ενδεικτικά):

British Journal of Sociology of Education

Discourse & Society

Qualitative research

Qualitative sociology

Sociological Research Online

 

Κοινωνικές Ανισότητες, Ανθρώπινα Δικαιώματα και Εκπαίδευση : Σύγχρονα θεωρητικά ζητήματα

Υπεύθυνες μαθήματος: Εύη Ζαμπέτα, Μαίρη Λεοντσίνη

Διδάσκοντες/ουσες: Βασίλης Βουτσάκης, Εύη Ζαμπέτα, Μαίρη Λεοντσίνη, Γεωργία Λιαράκου

 Προσδοκώμενα αποτελέσματα

Μετά την επιτυχή ολοκλήρωση του μαθήματος οι φοιτήτριες και οι φοιτητές αναμένεται:

 Α. Σε επίπεδο γνώσεων

• Να κατανοούν την ιστορικότητα, τους όρους συγκρότησης και τη γενεαλογία των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, να αντιλαμβάνονται τη φύση των δικαιωμάτων στη σύγχρονη εποχή, αλλά και τα σύνθετα διλήμματα και τις αντιφάσεις που συνεπιφέρει η αναγνώρισή τους.
• Να αντιλαμβάνονται και να εκτιμούν τη συμβολή των πολιτικών ταυτότητας ως νέων μορφών συλλογικότητας στην ανασυγκρότηση των όρων κατανόησης των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στη σύγχρονη εποχή.
• Να κατανοούν την κομβικότητα των εννοιών που συγκροτούν τις σχέσεις υποτέλειας.
• Να γνωρίζουν την επιστημονική συζήτηση γύρω από τα ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιώματα και την ομοφοβία στην εκπαίδευση.
• Να κατανοούν το παιδί ως υποκείμενο δικαιωμάτων και να προσδιορίζουν εννοιολογικά την παιδική πολιτειότητα.
• Να κατανοούν τους λόγους για τους οποίους η εκπαίδευση συνιστά θεμελιώδες δικαίωμα του ανθρώπου, καθολικό, αδιάσπαστο και αναφαίρετο.
• Να αντιλαμβάνονται τη θρησκευτική ελευθερία ως συστατικό στοιχείο των ατομικών ελευθεριών και να προσδιορίζουν τους όρους σεβασμού της σε ένα κράτος δικαίου, ιδιαίτερα στο πλαίσιο της εκπαίδευσης.
• Να γνωρίζουν πώς εξελίσσεται διεθνώς η συζήτηση σχετικά με την αναγνώριση των δικαιωμάτων του ανθρώπου στο περιβάλλον καθώς και των δικαιωμάτων της φύσης.
• Να κατανοούν την έννοια της περιβαλλοντικής δικαιοσύνης και να αντιλαμβάνονται τις μορφές άνισης κατανομής του περιβαλλοντικού κόστους και του οφέλους από τη χρήση του περιβάλλοντος.

Β. Σε επίπεδο δεξιοτήτων

• Να αξιοποιούν τη θεωρία που αφορά τη θεμελίωση και την κριτική των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στην έρευνα, αλλά και στην επαγγελματική και κοινωνική πρακτική τους.
• Να διακρίνουν τις νέες μορφές συλλογικών ταυτοτήτων και να συνεκτιμούν την πολιτισμική διάσταση της ιδιότητας του πολίτη στις αναλύσεις τους.
• Να αναγνωρίζουν τη σημασία του φύλου, της σεξουαλικότητας και της εθν(οτ)ικότητας για τον αυτοπροσδιορισμό των υποκειμένων και να τα λαμβάνουν υπόψη στον καθημερινό τους λόγο, στην επαγγελματική και ερευνητική τους δράση.
• Να είναι σε θέση να προσδιορίζουν τους λόγους για τους οποίους τα παιδιά θα όφειλαν να αντιμετωπίζονται ως ενεργητικά μέλη της σύγχρονης κοινωνίας των πολιτών και να αναπτύσσουν πρακτικές αναγνώρισης της παιδικής πολιτειότητας ως επαγγελματίες και πολίτες.
• Να αναγνωρίζουν τις υποχρεώσεις της συντεταγμένης δημοκρατικής πολιτείας όσον αφορά τη διασφάλιση του δικαιώματος στην εκπαίδευση προς όλους/ες, πολίτες και μη, σε οποιεσδήποτε συνθήκες.
• Να επεξεργάζονται κριτικά την έννοια της θρησκευτικής ουδετερότητας και να προσδιορίζουν τη σημασία της εκκοσμίκευσης του κράτους για το σεβασμό της θρησκευτικής ετερότητας.
• Να διακρίνουν τα ουσιαστικά από τα διαδικαστικά δικαιώματα του ανθρώπου στο περιβάλλον και να προσδιορίζουν τη φύση ως αντικείμενο και ως υποκείμενο δικαίου.
• Να προσδιορίζουν τους κοινωνικούς, οικονομικούς και πολιτικούς παράγοντες που διαφοροποιούν την κατανομή του περιβαλλοντικού κόστους και οφέλους.

Γ. Σε επίπεδο ικανοτήτων

• Να ανασυνθέτουν τις γνώσεις και τη θεωρία προκειμένου να θέτουν νέα ερευνητικά ερωτήματα και να επιλέγουν με αυτονομία τομείς περαιτέρω εξειδίκευσής τους από το προσφερόμενο Πρόγραμμα Σπουδών του ΠΜΣ.
• Να αξιοποιούν τη θεωρία των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων προκειμένου να αναλύουν σύνθετα κοινωνικά φαινόμενα που αναδύονται στο επαγγελματικό και κοινωνικό πεδίο και να παρεμβαίνουν δημιουργικά στην αντιμετώπισή τους.
• Να είναι σε θέση να συμμετέχουν κριτικά στο δημόσιο διάλογο αναπτύσσοντας εποικοδομητικά, συγκροτημένα και επιστημονικά τεκμηριωμένα επιχειρήματα όσον αφορά σύγχρονα διακυβεύματα στο πεδίο των Ανθρώπινων Δικαιωμάτων.

Γενικές ικανότητες

• Αναζήτηση, ανάλυση και σύνθεση πληροφοριών, με τη χρήση και νέων τεχνολογιών.
• Προσαρμογή σε νέες καταστάσεις.
• Αυτόνομη εργασία.
• Δυνατότητα δημιουργικής συνεργασίας και ανταλλαγή επιχειρημάτων στο πλαίσιο ομάδων.
• Εργασία σε διεθνές περιβάλλον.
• Εργασία σε διεπιστημονικό περιβάλλον.
• Παραγωγή νέων ερευνητικών ιδεών.
• Σεβασμός στη διαφορετικότητα και στην πολυπολιτισμικότητα.
• Σεβασμός στο φυσικό περιβάλλον.
• Επίδειξη κοινωνικής, επαγγελματικής και ηθικής υπευθυνότητας και ευαισθησίας σε θέματα φύλου.
• Άσκηση κριτικής και αυτοκριτικής.
• Προαγωγή της ελεύθερης, δημιουργικής και επαγωγικής σκέψης.

Αξιολόγηση

Η γλώσσα αξιολόγησης είναι η ελληνική.

Το αναλυτικό οργανόγραμμα, η βασική βιβλιογραφία και οι απαιτήσεις του μαθήματος είναι αναρτημένα στην ηλεκτρονική τάξη.

Η μέθοδος αξιολόγησης είναι διαμορφωτική και συμπερασματική και βασίζεται σε:

α. συμμετοχή σε σεμινάριο (20%) και

β. προφορική εξέταση μετά την ολοκλήρωση του μαθήματος. Η εξέταση οργανώνεται σε ολιγομελείς ομάδες φοιτητ(ρι)ών (3-4 ατόμων) και κάθε φοιτητής/τρια εξετάζεται από δύο διαφορετικές/ούς διδάσκουσες/οντες (80%).

Περιεχόμενο μαθήματος

Το μάθημα αποτελεί μια εισαγωγή στη θεωρία των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και στις βασικές θεματικές που πραγματεύεται το ΠΜΣ. Αναπτύσσεται στις εξής ενότητες:

• Τα δικαιώματα: έννοιες και ιστορία
• Τα δικαιώματα: η θεμελίωση
• Τα δικαιώματα: η αμφισβήτηση
• Οι πολιτικές ταυτοτήτων και οι διεκδικήσεις των νέων κοινωνικών κινημάτων
• Η συζήτηση για τον αυτοπροσδιορισμό: φύλο, σεξουαλικότητα, εθν(οτ)ικότητα
• Η ομοφοβία στην εκπαίδευση και η συζήτηση για τα ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιώματα
• Το παιδί ως υποκείμενο δικαιωμάτων
• Η εκπαίδευση ως δικαίωμα
• Θρησκευτική ελευθερία και εκκοσμίκευση
• Το περιβάλλον και η αειφορία ως δικαίωμα: Ανθρώπινα δικαιώματα και δικαιώματα της φύσης
• Περιβαλλοντική ανισότητα και περιβαλλοντική δικαιοσύνη: Έννοιες και κινήματα

Προτεινόμενη βιβλιογραφία

Βιβλία:

• Alcoff, L., Hames-García, M., Mohanty, S. P., Moya, P. M. L. (eds) (2006). Identity politics reconsidered. New York: Springer.
• Cole, L. W., & Foster, S. R. (2001). Εnvironmental Racism and the Rise of the Environmental Justice Movement. New York and London: New York University Press.
• Δαγτόγλου, Π. Δ. (2010). Συνταγματικό Δίκαιο. Ατομικά Δικαιώματα (γ΄ έκδ.). Αθήνα: Σάκκουλας, σελ. 97-128.
• Edmundson, W. (2004). An Introduction to Rights. Cambridge: CUP, pp. 3-40.
• Ζαμπέτα, Ε. (2003). Σχολείο και Θρησκεία. Αθήνα: Θεμέλιο.
• Habermas, J. (2011). “The Political”. The Rational Meaning of a Questionable Inheritance of Political Theology. In: E. Mendieta and J. VanAntwerpen (eds). The Power of Religion in the Public Sphere. Judith Butler, Jurgen Habermas, Charles Taylor, Cornel West. New York: Columbia University Press, pp. 15-33.
• Holifield, R. Chakraborty,J. Walker, G. (eds). (2018). The Routledge Handbook of Environmental Justice. New York: Routledge.
• Leib, L. H. (2011). Human Rights and the Environment: Philosophical, Theoretical and Legal Perspectives. Dordrecht: Martinus Nijhoff Publishers.
• Marshall, T. H., Bottomore, T. (2001). Ιδιότητα του Πολίτη και Κοινωνική τάξη, Αθήνα: Gutenberg.
• Μακρυνιώτη, Δ. (επιμ.). (1997). Παιδική Ηλικία. Αθήνα: Νήσος.
• Μουαμελετζή, Ε. (2002). Αρθρο 28 – Δικαίωμα στην Εκπαίδευση. Στο: Νάσκου-Περράκη, Π., Χρυσόγονος,  Κ.,  Ανθόπουλος,  Χ. (Επιμ.). Η Διεθνής Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού και η εσωτερική έννομη τάξη. Ερμηνεία κατ’ άρθρο.  Αθήνα-Κομοτηνή: Αντ. Ν. Σάκκουλας.
• Νάσκου-Περράκη, Π., Χρυσόγονος, Κ., Ανθόπουλος,  Χ. (Επιμ.).  (2002). Η Διεθνής Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού και η εσωτερική έννομη τάξη. Ερμηνεία κατ’ άρθρο.  Αθήνα-Κομοτηνή: Αντ. Ν. Σάκκουλας.
• Παπαδοπούλου, Λ. (επιμ.) (2020). Θρησκεία, Εκκλησία και Σύνταγμα (αφιέρωμα). Το Σύνταγμα, Τριμηνιαία Επιθεώρηση Ελληνικής και Ευρωπαϊκής Συνταγματικής Θεωρίας και Πράξης, 2020(1-2).
• Palmer, C. (2016). Animal Rights. Oxon: Routledge.
• Σωτηρέλης, Γ. (1998). Θρησκεία και εκπαίδευση κατά το Σύνταγμα και την Ευρωπαϊκή Σύμβαση. Αθήνα: Σάκκουλας.
• Schlosberg, D. (2007). Defining Environmental Justice. Theories, Movements and Nature. Oxford: Oxford University Press.
• Stringer, R. (2014). Knowing Victims. London: Routledge.
• Vincent, R.J. (1986). Human Rights and International Relations. Cambridge: Cambridge University Press, pp. 4-61
• Φασούλης, Β. (2016). Τα δικαιώματα του παιδιού. Ιστορική διάσταση, σύγχρονη εξέλιξη και η Διεθνής Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού. Αθήνα: Παπαζήσης.
• Westra, L( 2008). Environmental Justice and the Rights of Unborn and Future Generations. Oxon: Earthscan.

Άρθρα:

• Βουτσάκης, Β. (2004). Παιδεία και ανάπτυξη της θρησκευτικής συνείδησης. Νομοκανονικά, 4/2004, 11-56.
• Bernstein, M. (2005). Identity Politics. Annual Review of Sociology, vol. 31, pp. 47–74.  JSTOR, jstor.org/stable/29737711.
• Chakraborty, J., Collins, T., & Grineski, S. (2016). Environmental Justice Research: Contemporary Issues and Emerging Topics. International Journal of Environmental Research and Public Health, 13(11), pp. 1-5.
• Jones, A. (2010). Identity Politics: Part of a Reinvigorated Class Politics. New Labor Forum, 19(2), pp :12-15.
• Kessler-Harris, A. (2012). Gender Identity and the Gendered Process. The Journal of American History, 99(3), pp. 827–829. JSTOR, JSTOR, jstor.org/stable/44308394.
• Lee, S. (2013). Education as a Human Right in the 21^st Century, Democracy and Education, 21(1).
• Lister, R. (2007). Why Citizenship: Where, When and How Children?. Theoretical Inquiries in Law, 8(2), 693-718.
• McNay, L. (2010). Feminism and Post‐Identity Politics: The Problem of Agency, Constellations, 17(4), pp. 512-525.
• McQueen, P. (2016). Post-identity politics and the social weightlessness of radical gender theory. Thesis Eleven, 134(1), pp. 73-88.
• Monro, S. (2005). Gender, Sexuality and the New Social Movements. Gender Politics: Citizenship, Activism and Sexual Diversity, Pluto Press, LONDON; ANN ARBOR, MI, pp. 119–146. JSTOR, jstor.org/stable/j.ctt183q5wt.10.
• Monro, S. (2005). Gender, Sexuality and Social Exclusion.” Gender Politics: Citizenship, Activism and Sexual Diversity, Pluto Press, LONDON; ANN ARBOR, MI, pp. 43–67. JSTOR, jstor.org/stable/j.ctt183q5wt.7.
• Nagel, Th. (2004). Personal Rights and Public Space. Concealment and Exposure and Other Essays (OUP), 31-52.
• Vorhaus, J. (2014). Prisoners’ right to education: a philosophical survey. London Review of Education, 12(2), 162-174.
• Weir, A. (2008). Global Feminism and Transformative Identity Politics. Hypatia, vol. 23, no. 4, pp. 110–133. JSTOR, JSTOR, jstor.org/stable/25483223.
• https://www.nytimes.com/2018/08/13/nyregion/sexual-harassment-nyu-female-professor.html
• https://www.insidehighered.com/news/2018/08/20/some-say-particulars-ronell-harassment-case-are-moot-it-all-comes-down-power

Συναφή επιστημονικά περιοδικά:

• Annual Review of Sociology
• Constellations
• Democracy and Education
• Human Rights Education Review
• Hypatia
• International Journal of Environmental Research and Public Health
• International Journal of Human Rights Education
• Νομοκανονικά
• Theoretical Inquiries in Law
• Το Σύνταγμα, Τριμηνιαία Επιθεώρηση Ελληνικής και Ευρωπαϊκής Συνταγματικής Θεωρίας και Πράξης

ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ

Γλώσσα και εκπαίδευση

Διδάσκουσα: Μαρία Ιακώβου

 Προσδοκώμενα αποτελέσματα

Α) Σε επίπεδο γνώσεων

Οι φοιτητές/ριες είναι σε θέση να χρησιμοποιούν τη γνώση και την κατανόηση που έχουν ήδη αποκτήσει είτε από τις επαγγελματικές τους δραστηριότητες είτε από τις προπτυχιακές τους σπουδές σχετικά με τον ρόλο της γλώσσας στην εκπαιδευτική διαδικασία ευάλωτων πληθυσμών για την επίλυση προβλημάτων που προκύπτουν σε σχέση με

• τη διατήρηση ή τη μεταστροφή των γλωσσικών αφετηριών εμπλεκόμενων μαθητικών πληθυσμών
• τη διάγνωση του επιπέδου γλωσσομάθειάς τους στη γλώσσα-στόχο
• τη διαχείριση της γλωσσικής ποικιλομορφίας μέσα σε συγκεκριμένα διδακτικά πλαίσια τυπικής/ μη τυπικής εκπαίδευσης
• την επιλογή των κατάλληλων διδακτικών μεθοδολογιών
• την κριτική αντιμετώπιση παρεχόμενων διδακτικών υλικών
• τον σχεδιασμό και την ανάπτυξη πρωτότυπου διδακτικού υλικού.

Β) Σε επίπεδο δεξιοτήτων

Οι φοιτητές/ριες διαθέτουν τις απαραίτητες μαθησιακές δεξιότητες για να κοινοποιούν με σαφήνεια και καθαρότητα τα συμπεράσματά τους από τη μελέτη της βιβλιογραφίας, την παρακολούθηση σχετικών ερευνών, τη διατύπωση ερευνητικών ερωτημάτων, την ανακατασκευή διαδεδομένων αντιλήψεων, την αναθεώρηση στερεοτυπικών θέσεων σχετικά με

• τον κοινωνικό αντίκτυπο και τα μαθησιακά οφέλη της διγλωσσίας
• τη θέση της Ελληνικής ως πρόσθετης γλώσσας στο μονόγλωσσο ελληνικό σχολείο
• τη στάση των εμπλεκόμενων στην εκπαιδευτική διαδικασία ως προς τη διαχείριση της διγλωσσίας τους.

 Γ) Σε επίπεδο ικανοτήτων

Οι φοιτητές/ριες εκτίθενται σε ποικίλα διδακτικά περιβάλλοντα στα οποία διδάσκεται η Ελληνική ως Δεύτερη Γλώσσα με διαφορετικά ηλικιακά και γλωσσικά προφίλ αλλόγλωσσων μαθητών/ριών με στόχο να καλλιεργηθούν οι ακόλουθες γενικές ικανότητες:

• Προσαρμογή σε νέες καταστάσεις, πολύγλωσσες και πολυπολιτισμικές τάξεις
• Σεβασμός στη διαφορετικότητα και πολυπολιτισμικότητα του μαθητικού πληθυσμού
• Λήψη αποφάσεων ως προς τον τρόπο υλοποίησης του διδακτικού τους έργου
• Κριτική αντιμετώπιση και μετασχηματισμός εφαρμοζόμενων μοντέλων γλωσσικής διδασκαλίας σύμφωνα με τα τρέχοντα προγράμματα σπουδών και το παρεχόμενο διδακτικό υλικό
• Αναζήτηση, ανάλυση και σύνθεση δεδομένων και πληροφοριών σχετικά με την εκμάθηση και διδασκαλία μιας γλώσσας ως δεύτερης.

Γενικές ικανότητες

• Προσαρμοστικότητα σε νέες καταστάσεις
• Επίλυση προβλημάτων
• Σεβασμός στη διαφορετικότητα
• Συμπεριληπτικότητα στη μαθησιακή διαδικασία
• Λήψη αποφάσεων
• Αναθεώρηση στερεοτυπικών αντιλήψεων
• Αξιολόγηση υφιστάμενων εκπαιδευτικών μοντέλων

Αξιολόγηση

1. Εβδομαδιαίες γραπτές απαντήσεις στις εργασίες του μαθήματος (έως 500 λέξεις) (κατευθυνόμενες από ερωτήσεις που προκύπτουν από τα άρθρα που αποτελούν αντικείμενο επεξεργασίας ανά εβδομάδα) 25%
2. Συμμετοχή στην τάξη (ατομική) 15%
3. Προφορική παρουσίαση ενός άρθρου 30%
4. Γραπτή τελική εργασία (4.000-5.000 λέξεων) 30%

Περιεχόμενο μαθήματος

Η μελέτη της γλώσσας με τον διττό της ρόλο ως αντικειμένου αλλά και ως εργαλείου για την προσέγγιση της γνώσης που αναπτύσσεται στο πλαίσιο του σχολικού περιβάλλοντος αποτελούν τη στόχευση του συγκεκριμένου μαθήματος. Σε μια παγκόσμια και τοπική συγκυρία όπου γλώσσες και πληθυσμοί βρίσκονται σε συνεχή μετακίνηση, παιδιά και ενήλικες βιώνουν την ανάγκη να αποκτήσουν νέες δεξιότητες με επίκεντρο τη γλώσσα κοινωνιών υποδοχής με τη διατήρηση ή την απώλεια των γλωσσικών τους αφετηριών, εντάσσονται σε εκπαιδευτικά συστήματα που παρά τη μακροχρόνια έκθεσή τους σε πολύγλωσσους πληθυσμούς την τελευταία 30ετία δεν φαίνεται να έχουν μεταβληθεί σε μεγάλο βαθμό ως προς τον τρόπο με τον οποίο διαχειρίζονται τους πληθυσμούς αυτούς ή αντιμετωπίζουν το γλωσσικό μάθημα και τη γλωσσική διδασκαλία για όλους ανεξαιρέτως τους/ις μαθητές/ριές τους, στάσεις απέναντι στη γλώσσα αναπαράγουν μια ρητορική συχνά διχαστική και αντιεπιστημονική, μια κοινωνιογλωσσική ανασκόπηση της διδασκαλίας γίνεται πιο επίκαιρη από ποτέ. Ο λόγος του/ης δασκάλου/δασκάλας σε συνδυασμό με τη γλώσσα των διδακτικών εγχειριδίων, τη δομή και τις προτάσεις αναλυτικών προγραμμάτων και τον τρόπο εφαρμογής τους στη διδακτική πράξη θα αποτελέσουν την αφετηρία για τη διερεύνηση φαινομένων και θεωρητικών προσεγγίσεων που σχετίζονται με τον ρόλο που διαδραματίζει η γλώσσα στην εκπαίδευση, οριοθετούν το επιστημονικό πεδίο της Εκπαιδευτικής Γλωσσολογίας και δημιουργούν τις προϋποθέσεις για την καλλιέργεια ενός πολυγλωσσικού ήθους για όλους/ες τους/ις εμπλεκόμενους/ες στην εκπαιδευτική διαδικασία.

1. Σύντομη εισαγωγή στην Πολυγλωσσία: πρώτες γλώσσες, δεύτερες, ξένες γλώσσες: διαφοροποίηση εννοιών…
2. Πρώτες – δεύτερες γλώσσες: ομοιότητες – διαφορές ως προς τη διαδικασία κατάκτησης, επίπεδα γλωσσομάθειας, τύποι ατομικής διγλωσσίας
3. Η σημασία της χρήσης της μητρικής γλώσσας στο σχολείο: η έννοια της γλωσσικής ποικιλίας: διαφορετικές μελέτες περίπτωσης
4. Δίγλωσσοι/ες μαθητές/ριες στο ελληνικό σχολείο
5. Βασική διαπροσωπική έναντι γνωστικής/ ακαδημαϊκής ικανότητας: η ανάπτυξη της γλωσσικής ικανότητας μέσα στο εκπαιδευτικό πλαίσιο
6. Προγράμματα γλωσσικής παρέμβασης για δίγλωσσους/ες μαθητές/ριες: μια ιστορική αναδρομή
7. Παιδαγωγικές και μεθοδολογικές προσεγγίσεις στη διδασκαλία της Ελληνικής ως δεύτερης γλώσσας
8. Τα κείμενα ταυτότητας στη γλωσσική διδασκαλία ευάλωτων μαθητικών πληθυσμών
9. Παιδαγωγικές παρεμβάσεις για δίγλωσσους/ες μαθητές/ριες: η έννοια της διαγλωσσικότητας
10. Γλωσσική εκπαίδευση μαθητών/ριών με προσφυγικό υπόβαθρο: μελέτες περίπτωσης για τη σχέση τυπικής/ μη τυπικής εκπαίδευσης
11. Αναπτύσσοντας και υλοποιώντας στην πράξη ανοιχτά προγράμματα σπουδών

Προτεινόμενη βιβλιογραφία

Βιβλία:

1. Chumak-Horbatsch, R. (2018). Γλωσσικά Κατάλληλη Πρακτική: Οδηγός για την παιδαγωγική στήριξη παιδιών με μεταναστευτικό υπόβαθρο (επιμ. Β. Κούρτη-Καζούλλη). Toronto: University of Toronto Press/ Εκδόσεις Δίσιγμα.
2. Cummins, J. (2005). Ταυτότητες υπό Διαπραγμάτευση: Εκπαίδευση με σκοπό την Ενδυνάμωση σε μια Κοινωνία της Ετερότητας (μτφ. Σουζάνα Αργύρη). Αθήνα: Gutenberg.
3. Cummins, J. & Early, M. (eds, 2011). Identity Texts: the collaborative creation of Power in Multilingual Schools. UK and Sterling: Trentham Books.
4. Holmes, J. (2008, μτφ.2016). Εισαγωγή στην Κοινωνιογλωσσολογία (μτφ. Λαμπροπούλου, Στ.). Αθήνα: Πατάκης.
5. Kalantzis, M., Cope, B., Στελλάκης, Ν. & Ε. Αρβανίτη (2019). Γραμματισμοί: Μια παιδαγωγική διαφοροποιημένου σχεδιασμού και πολυτροπικών νοηματοδοτήσεων. (μτφ. Γ. Χρηστίδης). Εκδόσεις: Κριτική.
6. McKay, S. & Hornberger (1996, μτφ. 2009). Κοινωνιογλωσσολογία και Διδασκαλία της Γλώσσας (μτφ. Κωστούλη, Τρ.). Θεσσαλονίκη: Επίκεντρο.
7. Κουτσογιάννης, Δ. (2017). Γλωσσική διδασκαλία: χθες – σήμερα – αύριο. Μια πολιτική προσέγγιση. ΑΠΘ: Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη.
8. Δ. Κουτσογιάννης & Ι. Χατζηκυριάκου, Στ. Αντωνοπούλου, Β. Αδάμπα, Μ. Παυλίδου. Ανάλυση σχολικού λόγου. Η γλωσσική διδασκαλία σε έναν μεταβαλλόμενο κόσμο. Τόμοι Α-Β, Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας, Θεσσαλονίκη, 2015. Έκδοση εκτός εμπορίου. Ελεύθερη πρόσβαση: http://www.greeklanguage.gr/node/999
9. Μητσικοπούλου, Β. & Καραβά, Ε. (2020) (επιμ). Ο πολιτικός και παιδαγωγικός λόγος για την ξενόγλωσση εκπαίδευση. Αθήνα: Πεδίο.
10. Σκούρτου, Ε. & Κούρτη- Καζούλλη, Β. (επιμ.) Διγλωσσία και Διδασκαλία της Ελληνικής ως Δεύτερης Γλώσσας. Ελληνικά Ακαδημαϊκά Ηλεκτρονικά Συγγράμματα: kallipos.gr (κεφάλαιο 3).
11. Τεντολούρης, Φ. & Σ. Χατζησαββίδης (2014). Διδασκαλία της Γλώσσας: Ιστορία, Επιστημολογία, Αναστοχαστικότητα. Αθήνα: Νεφέλη.
12.  Χατζηδάκη, Α. (2020). Διδάσκοντας δίγλωσσα παιδιά: Θεωρητικά ζητήματα και εκπαιδευτικές προσεγγίσεις. Αθήνα: Πεδίο.

Άρθρα:

1. Gkaintartzi A. & Tsokalidou, R. (2011). “She is a very good child but she doesn’t speak”: The invisibility of children’s bilingualism and teacher ideology, Journal of Pragmatics, Volume 43, Issue 2, 588-601.
2. Androusou Α. & Iakovou Μ. (2020) Refugee children’s integration in Greece: training future teachers to face new educational challenges, International Journal of Early Years Education, 28:2, 162-175, DOI: 1080/09669760.2020.1765090
3. Katsarou,Ε. (2009). Α multi-literacy intervention in a contemporary “mono-literacy” school in Greece. International Journal of Learning, 16, 55-65.

 Διδακτικές πρακτικές και ετερότητες (Το μάθημα δεν θα διδαχθεί το ακαδ. έτος 2023-2024)

Προσδοκώμενα αποτελέσματα

Α) Σε επίπεδο γνώσεων

• Να κατανοούν την ιστορικότητα της έννοιας της «ετερότητας» στο διεθνές και ελληνικό συγκείμενο.
• Να κατανοούν και να τοποθετούν μέσα στο χρόνο τη σχέση διδακτικών πρακτικών και ετεροτήτων στο ελληνικό σχολείο.
• Να έχουν κατακτήσει την ποικιλομορφία των παιδαγωγικών προσεγγίσεων σε σχέση με την έννοια της «διαπολιτισμικότητας».
• Να κατανοούν τα ζητήματα που θέτει στα εθνικά εκπαιδευτικά συστήματα ο πολυπολιτισμικός χαρακτήρας των σύγχρονων δυτικών κοινωνιών.
• Να γνωρίζουν τα ερευνητικά δεδομένα για την παιδαγωγική προσέγγιση στην εκπαίδευση μειονοτήτων, μεταναστών και προσφύγων στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα καθώς και τη συνακόλουθη διαφοροποίηση του ρόλου των εκπαιδευτικών.
• Να γνωρίζουν συστηματικές εκπαιδευτικές παρεμβάσεις για μειονότητες και πρόσφυγες που έχουν οργανωθεί στο ελληνικό πλαίσιο και τις αντίστοιχες ερευνητικές προσεγγίσεις με ιδιαίτερη έμφαση στο ρόλο των εκπαιδευτικών και στην έννοια της ενδυνάμωσης.
• Να γνωρίζουν τις θεωρητικές προσεγγίσεις της Κριτικής παιδαγωγικής και του Φρέιρε για τα ζητήματα που θίγονται στο σεμινάριο.

Β) Σε επίπεδο δεξιοτήτων

• Να συνδέουν τη θεωρία με την εμπειρική έρευνα, αξιοποιώντας τα εννοιολογικά εργαλεία για την ανάλυση των διδακτικών πρακτικών και της συμπερίληψης στην εκπαιδευτική διαδικασία.
• Να αναπτύσσουν ένα κριτικό πρίσμα προσέγγισης των μηχανισμών ένταξης και αποκλεισμών στο επίπεδο της εκπαιδευτικής πράξης.

Γ) Σε επίπεδο ικανοτήτων

• Να αξιοποιούν τη θεωρία και την έρευνα ώστε να διατυπώνουν ερωτήματα σχετικά με την ίδια την εκπαιδευτική πράξη και το ρόλο των εκπαιδευτικών.
• Να συνδέουν κριτικά τις εμπειρικές γνώσεις από τους χώρους εργασίας τους με τη θεωρητική γνώση.

Γενικές ικανότητες

• Αναζήτηση, ανάλυση και σύνθεση δεδομένων και πληροφοριών, με τη χρήση και των απαραίτητων τεχνολογιών.
• Προσαρμογή σε νέες καταστάσεις.
• Αυτόνομη εργασία.
• Ομαδική εργασία
• Εργασία σε διεθνές περιβάλλον.
• Εργασία σε διεπιστημονικό περιβάλλον.
• Παραγωγή νέων ερευνητικών ιδεών.
• Σεβασμός στη διαφορετικότητα και στην πολυπολιτισμικότητα.
• Επίδειξη κοινωνικής, επαγγελματικής και ηθικής υπευθυνότητας και ευαισθησίας σε θέματα φύλου.
• Άσκηση κριτικής και αυτοκριτικής.
• Προαγωγή της ελεύθερης, δημιουργικής και επαγωγικής σκέψης.

Αξιολόγηση

Η αξιολόγηση βασίζεται:

Α) κατά 25% στη συμμετοχή των φοιτητών/ριών στο μάθημα σε όλη τη διάρκεια του εξαμήνου και στν συμβολή τους στη συλλογική ερευνητική δουλειά

B) κατά 20% στη συμμετοχή τους στην ΘΕΒ και στη συλλογική εκπόνηση της ερευνητικής εργασίας της ομάδας

Γ) κατά 55% στη γραπτή ατομική εργασία.

Η εργασία περιλαμβάνει τρία μέρη: ανάλυση περιεχομένου συνεντεύξεων ανάλογα με την παράμετρο και το θέμα, ημερολογιακή καταγραφή μιας πανεπιστημιακής διδακτικής πρακτικής (ΘΕΒ), αναστοχαστική σύνδεση της θεωρητικής επεξεργασίας των ετεροτήτων με τη βιωματική σύνδεση.  Η πορεία της εργασίας εποπτεύεται από τη διδάσκουσα σε προγραμματισμένες ατομικές συναντήσεις.

Περιεχόμενο μαθήματος

Αντικείμενο του μαθήματος είναι η κριτική ανάλυση της έννοιας της ανομοιογένειας των σχολικών τάξεων στις πολλαπλές της εκφράσεις και στη σύνδεσή της με την έννοια της ετερότητας. Οι διδακτικές πρακτικές προσεγγίζονται στη σχέση τους με τις παιδαγωγικές θεωρίες (κριτική παιδαγωγική, θεσμική παιδαγωγική, διαπολιτισμική εκπαίδευση), την εκπαίδευση των εκπαιδευτικών και την θεσμική λειτουργία της εκπαίδευσης (αναλυτικά προγράμματα, εκπαιδευτική πολιτική). Εξετάζεται η σχέση μεταξύ του θεσμικού πλαισίου της εκπαίδευσης (αναλυτικά προγράμματα, εκπαιδευτική πολιτική) και της καθημερινής εκπαιδευτικής πράξης, μέσα από τη μελέτη επιμέρους περιπτώσεων και με τη βοήθεια αναλυτικών εργαλείων που προσφέρουν η εκπαιδευτική και κοινωνική ψυχολογία, η κοινωνική ανθρωπολογία και η παιδαγωγική θεωρία.

Στην πρώτη ενότητα του μαθήματος παρουσιάζονται οι τρόποι με τους οποίους σε χώρες της Eυρωπαϊκής Ένωσης αλλά και στις HΠA και τον Kαναδά η καθημερινή εκπαιδευτική πρακτική έχει απαντήσει στην πρόκληση που αποτελεί η διαχείριση της διαφοράς σε μια σχολική τάξη. Στη δεύτερη ενότητα η έμφαση του μαθήματος δίνεται στη συστηματική, αναλυτική, κριτική ανάγνωση συγκεκριμένων παιδαγωγικών πρακτικών μέσα από ποικίλο υλικό (βίντεο, καταγραφές, παιδαγωγικό υλικό, εργασίες μαθητών/τριών).

Το σεμινάριο οργανώνεται κάθε χρονιά γύρω από μια ερευνητική εστίαση που αποφασίζεται συλλογικά από την ομάδα. Οι θεματικές αφορούν τα ζητήματα διαχείρισης της ετερότητας στο σχολείο, το ρόλο των εκπαιδευτικών σε πλαίσια τυπικής ή μη τυπικής εκπαίδευσης, τη διαμόρφωση κοινοτήτων μάθησης και πρακτικής Η μορφή του σεμιναρίου λειτουργεί ως μια βιωματική εκπαιδευτική διαδικασία. Οι συμμετέχοντες/ουσες συνεισφέρουν μέσω των συστηματικών ημερολογιακών καταγραφών τους και του προσωπικού αναστοχασμού τους στην επεξεργασία των ερευνητικών ερωτημάτων της ομάδας και στη διαμόρφωση των εργαλείων της έρευνας. (οδηγοί συνέντευξης).

Στο τέλος του εξαμήνου, οι φοιτητές/τριες συμμετέχουν ως συμμετοχικές παρατηρήτριες/ές στη Θεματική εργαστηριακή Βδομάδα «Διαπολιτισμική εκπαίδευση» που διοργανώνεται από τη διδάσκουσα στο προπτυχιακό πρόγραμμα σπουδών για φοιτήτριες/τές 3^ου έτους. Με τον τρόπο αυτό έχουν την ευκαιρία να αναλύσουν μια πανεπιστημιακή διδακτική πρακτική για τα θέμα ετεροτήτων στην εκπαίδευση και να εξοικειωθούν στη μεθοδολογία της εκπαιδευτικής έρευνας δράσης. Στην εργασία τους αποτυπώνουν αυτή τη δραστηριότητα μέσω αναστοχαστικών ημερολογιακών καταγραφών και σύνδεσής τους με τη θεωρητική γνώση.

Προτεινόμενη βιβλιογραφία

Αβδελά Έ., 1998 , Ιστορία και σχολείο, Εκδ. Νήσος Αθήνα.

Ανδρούσου, Α. (2005), «Πώς σε λένε;» Διεργασίες μιας επιμορφωτικής παρέμβασης στη μειονοτική εκπαίδευση, Αθήνα, Gutenberg.

Ανδρούσου Α., Ασκούνη Ν. (2004). Ετερογένεια και σχολείο, Αθήνα, Κλειδιά και

 Αντικλείδια, ΥΠΕΠΘ/ Πανεπ. Αθηνών, 2004 (www.kleidiakaiantikleidia.net).

Ανδρούσου, Α., Ασκούνη, Ν. (επιμ.) (2011) Πολιτισμική Ετερότητα και Ανθρώπινα

Δικαιώματα: προκλήσεις για την εκπαίδευση, Μεταίχμιο: Αθήνα.

Apple, M. (1986). Ιδεολογία και αναλυτικά προγράμματα (μτφρ. Δαρβέρης, Τ.), Θεσσαλονίκη, Παρατηρητής.

Apple, M. (1993). Εκπαίδευση και εξουσία (μτφρ. Κοκαβέσης,Φ.), Θεσσαλονίκη, Παρατηρητής.

Aronowitz, S. & Giroux, H. (2010α). Η Διδασκαλία και ο ρόλος του Αναμορφωτή Διανοούμενου (μτφρ. Κ. Θεριανός). Στο Π. Γούναρη & Γ. Γρόλλιος (Επιμ.), Κριτική Παιδαγωγική: Μια Συλλογή Κειμένων (σσ. 160-188). Αθήνα: Gutenberg.  

Bäckman E., Trafford B. (2007), Democratic governance of schools, Council of Europe Publishing.

Banks, J.A. (Ed.) (2010). The Routledge International Companion to Multicultural

Education, Oxford (etc.): Routledge, Taylor & Francis.

Bernstein, Β. (2000α) (γ’ έκδοση) «Περί ταξινόμησης και περιχάραξης της εκπαιδευτικής γνώσης» στο Παιδαγωγικοί Κώδικες και Κοινωνικός Έλεγχος, (εισαγωγή-μετάφραση Ι. Σολομών), Αθήνα, Αλεξάνδρεια.

Γρόλλιος, Γ. (2005). Ο Paulo Freire και το Αναλυτικό Πρόγραμμα. Θεσ/νίκη: Εκδόσεις Βάνιας.

Γούναρη, Π. & Γρόλλιος, Γ. (Επιμ.) (2010). Κριτική Παιδαγωγική: Μια Συλλογή Κειμένων. Αθήνα: Gutenberg.  

Cummins, J. (2005). Ταυτότητες υπό διαπραγμάτευση: Εκπαίδευση με σκοπό την ενδυνάμωση σε μια κοινωνία ετερότητας. Αθήνα: Gutenberg.

Essed, Ph, (1991) Understanding Everyday Racism, Sage, London.

Hammersley, M., Ed., 1(986), Controversies in Classroom Research, Open University Press, Bristol.

Hopkins, (1994) A teacher’s guide to classroom research, Open University Press, Bristol.

Κατσαρού, Ελ. & Τσάφος, Β. (2003), Από την έρευνα στη διδασκαλία: η εκπαιδευτική έρευνα δράσης. Αθήνα, Σαββάλας.

Ladson-Billings, G. & Gillborn, D. (eds) (2004). The Routledge Falmer Reader in

Multicultural Education. London, NY: Routledge Falmer.

McLaren, P. (2010). Κριτική Παιδαγωγική: Μια Επισκόπηση (μτφρ. Β. Παππή). Στο Π. Γούναρη & Γ. Γρόλλιος (Επιμ.), Κριτική Παιδαγωγική: Μια Συλλογή Κειμένων (σσ. 279-330). Αθήνα: Gutenberg. 

McLaren, P. (2010). Revolutionary critical pedagogy. Inter Actions: UCLA Journal of Education and Information Studies, 7: 1-11.

Στεργίου, Λ. & Σιμόπουλος, Γ. (2019). Μετά το κοντέινερ. Διαπολιτισμική ματιά στην εκπαίδευση προσφύγων. Αθήνα: Gutenberg.

Τσάφος Β. (2014), Αναλυτικό πρόγραμμα, Θεωρητικές Προσεγγίσεις και Εκπαιδευτικοί Προσανατολισμοί, Αθήνα, Μεταίχμιο.

Τσάφος, Β. (2016). Κριτική παιδαγωγική και έρευνα δράσης: ανιχνεύοντας τη χειραφετική προοπτική στο μετανεωτερικό εκπαιδευτικό πλαίσιο, Action Researcher in Education, vol. 7 σελ. 99-108.

Τσιάκαλος Γ., (2012) Οδηγός αντιρατσιστικής εκπαίδευσης, Θεσσαλονίκη, Επίκεντρο.

Fine, M.  (2018) Just Research in Contentious Times: Widening the Methodological Imagination. Teachers College, Columbia University.

Freire, P. (1977), Η αγωγή του καταπιεζόμενου, (μτφρ. Γιάννης Κρητικός), Αθήνα, Κέδρος.

Φρυδάκη, Ε. (2015), Η επαγγελματική ταυτότητα του εκπαιδευτικού και το μέλλον της διδασκαλίας, Αθήνα, Κριτική.

Χαραβιτσίδης Π. (2013), Χτίζοντας ένα δημοκρατικό και ανθρώπινο σχολείο στην Αθήνα, Θεσσαλονίκη: Επίκεντρο.

Wenger, E. (1998) Communities of practice: learning, meaning, and identity, New York, Cambridge University Press.

Ιστοσελίδες

www.museduc.gr

www.kleidiakaiantikleidia.net

Εκπαίδευση και αειφορία

Διδάσκουσα: Γεωργία Λιαράκου

Προσδοκώμενα αποτελέσματα

Με την ολοκλήρωση του μαθήματος οι φοιτητές/τριες θα είναι σε θέση:

 Α) Σε επίπεδο γνώσεων

• να κατανοούν σε βάθος την έννοια της αειφορίας και συναφείς έννοιες που συγκροτούν το θεωρητικό πλαίσιο της εκπαίδευσης για την αειφορία
• να συνδέουν την αειφορία με τα ανθρώπινα δικαιώματα και τα δικαιώματα της φύσης
• να προσδιορίζουν την εκπαίδευση για την αειφορία ως συστημική, διεπιστημονική, κριτική, αξιακή και πολιτική εκπαίδευση
• να γνωρίζουν το θεωρητικό υπόβαθρο και την πορεία εφαρμογής συμμετοχικών και βιωματικών μεθόδων διδασκαλίας και μάθησης.

Β) Σε επίπεδο δεξιοτήτων

• να διακρίνουν τις διαφορετικές επιστημολογικές και ιδεολογικές προσεγγίσεις στο πεδίο της αειφορίας και της εκπαίδευσης για την αειφορία
• να αναλύουν τις διαφορετικές εκδοχές της αειφορίας σε σχέση με τα δικαιώματα των ανθρώπων και της φύσης
• να διακρίνουν και να αναδεικνύουν τις κοινωνικές ανισότητες και τα ανθρώπινα δικαιώματα στα ζητήματα της αειφορίας.

Γ) Σε επίπεδο ικανοτήτων

• να διδάσκουν ζητήματα του περιβάλλοντος και της αειφορίας μέσω συμμετοχικών μεθόδων διδασκαλίας και μάθησης σε διάφορα μαθησιακά περιβάλλοντα
• να υλοποιούν κριτική έρευνα σε σχέση με ζητήματα που σχετίζονται με την αειφορία και την εκπαίδευση για την αειφορία.

Γενικές ικανότητες

• Αναζήτηση, ανάλυση και σύνθεση δεδομένων και πληροφοριών, με τη χρήση και των απαραίτητων τεχνολογιών
• Προσαρμογή σε νέες καταστάσεις
• Λήψη αποφάσεων
• Αυτόνομη εργασία
• Ομαδική εργασία
• Εργασία σε διεπιστημονικό περιβάλλον. Παραγωγή νέων ερευνητικών ιδεών
• Σεβασμός στη διαφορετικότητα και στην πολυπολιτισμικότητα
• Σεβασμός στο φυσικό περιβάλλον
• Επίδειξη κοινωνικής, επαγγελματικής και ηθικής υπευθυνότητας και ευαισθησίας σε θέματα φύλου
• Άσκηση κριτικής και αυτοκριτικής
• Προαγωγή της ελεύθερης, δημιουργικής και επαγωγικής σκέψης

Αξιολόγηση

Οι φοιτητές/τριες αξιολογούνται με βάση δυο εργασίες:

Η 1η εργασία συνίσταται στην παρουσίαση στην τάξη και την κατάθεση εκτεταμένης περίληψης 2.000 λέξεων ενός άρθρου από τη διεθνή βιβλιογραφία σχετικά με τα ζητήματα που αναλύονται στην τάξη. Η εργασία αυτή καλύπτει το 30% της συνολικής βαθμολογίας.

Η 2η είναι μια γραπτή εργασία, η οποία αποτελείται από δυο μέρη: Στο πρώτο μέρος αναλύεται ένα ζήτημα του περιβάλλοντος και της αειφορίας με βάση στοιχεία και δεδομένα από τη διεθνή βιβλιογραφία. Η έκταση αυτού του πρώτου μέρους είναι 4.000 λέξεις (χωρίς τις βιβλιογραφικές αναφορές). Στο δεύτερο μέρος παρουσιάζεται μια πρόταση διδακτικής αξιοποίησης του ζητήματος που αναλύθηκε στο πρώτο μέρος με βάση βιωματικές και συμμετοχικές μεθόδους διδασκαλίας και μάθησης. Η εργασία αυτή καλύπτει το 70% της συνολικής βαθμολογίας.

Τα κριτήρια αξιολόγησης για κάθε μια από τις εργασίες δίνονται στους/ις φοιτητές/τριες μαζί με την εκφώνηση και αναρτώνται στην ηλεκτρονική τάξη του μαθήματος ((https://eclass.uoa.gr/courses/ECD547/).

Περιεχόμενο μαθήματος

Το μάθημα εισάγει τους/ις φοιτητές/τριες σε διάφορα ζητήματα που αναδύονται σε σχέση με την εκπαίδευση για την αειφορία. Αναλύονται η έννοια της αειφορίας καθώς και οι βασικές έννοιες του περιβάλλοντος, της φύσης, της οικολογίας και της οικονομικής ανάπτυξης που προσδιορίζουν την εκπαίδευση αυτή. Διερευνώνται η στοχοθεσία, η θεματολογία και τα χαρακτηριστικά του πεδίου αυτού υπό το πρίσμα των σύγχρονων περιβαλλοντικών ζητημάτων και κοινωνικοπολιτικών κινημάτων. Εξετάζονται οι κοινωνικές ανισότητες και τα δικαιώματα του ανθρώπου και της φύσης σε σχέση με κομβικά ζητήματα, όπως η κλιματική αλλαγή, η τροφή, η κατανάλωση και η περιβαλλοντική μετανάστευση. Παράλληλα οι φοιτητές/τριες εξοικειώνονται με συμμετοχικές μεθόδους διδασκαλίας και μάθησης ώστε να είναι σε θέση να επεξεργάζονται ζητήματα του περιβάλλοντος και της αειφορίας σε διάφορα μαθησιακά περιβάλλοντα.

Συγκεκριμένα, οι ενότητες του μαθήματος διαρθρώνονται ως εξής:

1. Οι έννοιες της φύσης και του περιβάλλοντος
2. Η έννοια της αειφορίας
3. Η εκπαίδευση για το περιβάλλον και την αειφορία
4. Η κλιματική αλλαγή
5. Η παραγωγή και κατανομή τροφής
6. Η κατανάλωση
7. Η περιβαλλοντική μετανάστευση
8. Η επιστημονική έρευνα σε σχέση με τα παραπάνω ζητήματα
9. Η μέθοδος της δομημένης συζήτησης
10. Η μέθοδος του ηθικού διλήμματος
11. Μέθοδοι και τεχνικές για την κοινότητα
12. Εφαρμογές των παραπάνω μεθόδων στην τυπική εκπαίδευση
13. Εφαρμογές των παραπάνω μεθόδων στη μη τυπική εκπαίδευση

Προτεινόμενη βιβλιογραφία

Βιβλία:

Ελληνικά

Δημητρίου Α. (2009) Περιβαλλοντική Εκπαίδευση: Περιβάλλον, Αειφορία. Θεωρητικές και Παιδαγωγικές προσεγγίσεις, Θεσσαλονίκη: Επίκεντρο

Λιαράκου Γ. και Φλογαϊτη Ε. (2007) Από την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση στην Εκπαίδευση για την Αειφόρο Ανάπτυξη, Αθήνα: Νήσος

Φλογαϊτη Ε. (2011) Εκπαίδευση για το Περιβάλλον και την Αειφορία, Αθήνα: Πεδίο ( Α έκδοση 2006, Ελληνικά Γράμματα)

Φλογαϊτη Ε. και Λιαράκου Γ. (επ) (2011) Η έρευνα στην Εκπαίδευση για την Αειφόρο Ανάπτυξη, Αθήνα: Πεδίο ( Α έκδοση 2008, Ελληνικά Γράμματα)

Φλογαΐτη, Ε. & Γεωργόπουλος, Α. (Επ.), (2012) Περιβαλλοντική Εκπαίδευση. Ερευνητικές εργασίες στην Ελλάδα. Αθήνα: Πεδίο.

Φλογαΐτη, Ε., Λιαράκου, Γ. & Γαβριλάκης Κ. (2021). Συμμετοχικές μέθοδοι διδασκαλίας και μάθησης. Εφαρμογές στην εκπαίδευση για το περιβάλλον και την αειφορία. Αθήνα: Πεδίο.

Ξενόγλωσσα

Concoran P.B., Weakland J., Wals A. (2017). Envisioning futures for environmental and sustainability education, Wageningen Academic. https://www.wageningenacademic.com/doi/book/10.3920/978-90-8686-846-9

Jickling B., Sterling S. (2017). Post-Sustainability and Environmental Education

Remaking Education for the Future, Palgrave Macmillan, Cham

Karrow D., DiGiuseppe M. Eds (2019). Environmental and Sustainability Education in Teacher Education, Springer.

Kónya E., Haigh M., Křeček J. Eds (2021). Environmental Sustainability Education for a Changing World, Springer.

United Nations (2021). Frequently Asked Questions on Human Rights and Climate Change. New York and Geneva, 38, The Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights (OHCHR).

Van Poeck K., Lysgaard J., Reid A. Eds (2018). Environmental and Sustainability education Policy. International Trends, Priorities and Challenges. Routledge.

Συναφή επιστημονικά περιοδικά:

• Environmental Education Research
• Journal of Environmental Education
• Journal of Education for Sustainable Development
• International Journal of Early Childhood Environmental Education
• International Journal of Environmental & Science Education
• Journal of Teacher Education for Sustainability
• Applied Environmental Education and Communication
• Sustainability
• Environment, Development and Sustainability
• Περιβαλλοντική εκπαίδευση για την αειφορία

Εκπαιδευτικοί θεσμοί και ιδιότητα του πολίτη

Διδάσκουσα: Εύη Ζαμπέτα

Προσδοκώμενα αποτελέσματα

Μετά την επιτυχή ολοκλήρωση του μαθήματος οι φοιτητές και οι φοιτήτριες αναμένεται να είναι σε θέση:

Α. Σε επίπεδο γνώσεων

• να αντιλαμβάνονται τους ιστορικούς, κοινωνικούς και πολιτικούς όρους συγκρότησης των εκπαιδευτικών θεσμών ως πεδίου της δημόσιας σφαίρας,
• να γνωρίζουν τις βασικές θεωρίες που αναλύουν τη σχέση κράτους και εκπαίδευσης και να διακρίνουν τις κοινωνικές και πολιτικές συνέπειες της εφαρμογής τους,
• να κατανοούν τα βασικά συστατικά στοιχεία της ιδιότητας του πολίτη υπό το πρίσμα της θεωρίας και να αντιλαμβάνονται την εκπαίδευση ως κοινωνικό δικαίωμα,
• να κατανοούν το φαινόμενο της παγκοσμιοποίησης και το ρόλο των διεθνών οργανισμών στη διεθνή διακυβέρνηση των εκπαιδευτικών θεσμών,
• ειδικότερα δε, να γνωρίζουν τα βασικά χαρακτηριστικά της εκπαιδευτικής πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης και την επιρροή της στα εθνικά εκπαιδευτικά συστήματα, όπως και στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα.

Β. Σε επίπεδο δεξιοτήτων

• να εφαρμόζουν τη θεωρία για την ερμηνεία της εκπαιδευτικής πολιτικής,
• να προσεγγίζουν κριτικά τον πολιτικό λόγο των διεθνών οργανισμών και να είναι σε θέση να διακρίνουν τα μέσα και τις τεχνικές άσκησης επιρροής όσον αφορά την εκπαιδευτική πολιτική,
• να είναι σε θέση να αναζητούν, να επιλέγουν και να συνθέτουν δεδομένα από πολλαπλές πηγές όσον αφορά τους εκπαιδευτικούς θεσμούς και να τα ερμηνεύουν αξιοποιώντας τη θεωρία.

 Γ. Σε επίπεδο ικανοτήτων

• να αξιοποιούν τη θεωρία για την κριτική ανάλυση και ερμηνεία εκπαιδευτικών πολιτικών που εφαρμόζονται από διεθνείς οργανισμούς ή πολιτικών που ασκούνται σε εθνικό πλαίσιο,
• να είναι σε θέση να συμμετέχουν στην εκπαιδευτική έρευνα και να διατυπώνουν με αυτονομία νέα ερευνητικά ερωτήματα αξιοποιώντας θεωρητικά ερμηνευτικά εργαλεία για την ανάλυση της εκπαιδευτικής πολιτικής,
• ως πολίτες και επαγγελματίες να συμμετέχουν κριτικά στο δημόσιο διάλογο αναπτύσσοντας συγκροτημένα και επιστημονικά τεκμηριωμένα επιχειρήματα όσον αφορά την εκπαιδευτική πολιτική και τα κοινωνικά δικαιώματα

Γενικές ικανότητες

• Αναζήτηση, ανάλυση και σύνθεση πληροφοριών, με τη χρήση και νέων τεχνολογιών
• Προσαρμογή σε νέες καταστάσεις
• Αυτόνομη εργασία
• Δυνατότητα δημιουργικής συνεργασίας και ανταλλαγή επιχειρημάτων στο πλαίσιο ομάδων
• Εργασία σε διεθνές περιβάλλον
• Εργασία σε διεπιστημονικό περιβάλλον
• Παραγωγή νέων ερευνητικών ιδεών
• Σεβασμός στη διαφορετικότητα και στην πολυπολιτισμικότητα
• Άσκηση κριτικής και αυτοκριτικής
• Προαγωγή της ελεύθερης, δημιουργικής και επαγωγικής σκέψης

Αξιολόγηση

Γλώσσα αξιολόγησης: ελληνική (ή αγγλική, εφόσον ζητηθεί από το/τη φοιτητή/τρια).

Η μέθοδος αξιολόγησης είναι διαμορφωτική και συμπερασματική και βασίζεται σε:

α. συμμετοχή σε σεμινάριο (30%)

β. προφορική παρουσίαση επιλεγμένου κειμένου από τη βιβλιογραφία του μαθήματος (10%)

γ. ατομική γραπτή εργασία υπό μορφή γραπτού δοκιμίου 5000 λέξεων  (60%).

Περιεχόμενο μαθήματος

Το μάθημα αναλύει το ζήτημα της συγκρότησης των εκπαιδευτικών θεσμών ως πεδίο του δημόσιου χώρου και πολιτικής του κράτους. Ιδιαίτερα εξετάζεται η σχέση της εκπαίδευσης με τις διαδικασίες πολιτικής κοινωνικοποίησης, τη διαμόρφωση της ταυτότητας του πολίτη και τη συγκρότηση των κοινωνικών και πολιτικών δικαιωμάτων. Το μάθημα αναπτύσσεται σε τέσσερις επιμέρους θεματικές ενότητες:

α. Ιστορική συγκρότηση των εθνικών εκπαιδευτικών συστημάτων και ο ρόλος της εκπαίδευσης υπό το πρίσμα των βασικότερων θεωριών κράτους.

β. Εθνική και μετα-εθνική ιδιότητα του πολίτη. Η εκπαίδευση ως κοινωνικό δικαίωμα και πολιτική κοινωνικοποίηση. Μορφές κοινωνικής και πολιτικής συμμετοχής και κοινωνία των πολιτών.

γ. Η διεθνής διακυβέρνηση των εκπαιδευτικών θεσμών στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης και των διαδικασιών της Ευρωπαϊκής ενοποίησης.

δ. Η εκπαιδευτική πολιτική στην Ελλάδα (ανάλυση επιλεγμένων πολιτικών σε συνάρτηση με τα ενδιαφέροντα των φοιτητών/τριών που συμμετέχουν στο μάθημα).

Προτεινόμενη βιβλιογραφία

Βιβλία

• Αγγελίδης, Μ. & Ψυχοπαίδης, Κ. (1992) Κείμενα Πολιτικής Οικονομίας και Θεωρίας της Πολιτικής, Αθήνα, Εξάντας.
• Αγγελίδης, Μ. (2000) Κοινωνική Απορρύθμιση και Δημοκρατία, Αθήνα, Εξάντας.
• Anderson, B. (1990) Imagined Communities, London, VERSO.
• Apple, M. W. (2002) Εκσυγχρονισμός και Συντηρητισμός στην Εκπαίδευση, Αθήνα, Μεταίχμιο.
• Archer, M. S. (1984) Social Origins of Educational Systems, London, Sage.
• Βούλγαρης, Γ. (1994) Φιλελευθερισμός, Συντηρητισμός, Κοινωνικό Κράτος 1973-1990, Αθήνα, Θεμέλιο.
• Ball, S. J. (2006) Education Policy and Social Class, London, Routledge.
• Bernstein Tarrow, N. (ed) (1987) Human Rights and Education, London, Pergamon Press.
• Beck, J. (1998) Morality and Citizenship in Education, London, Cassell.
• Burbules, N. C. and C. A. Torres, Eds. (2000). Globalization and Education: Critical Perspectives. New York & London, Routledge.
• Γετίμης, Π. & Γράβαρης, Δ. (επιμ.) (1993) Κοινωνικό Κράτος και Κοινωνική Πολιτική, Αθήνα, Θεμέλιο.
• Callaghan, J. (2000) The Retreat of Social Democracy, Manchester, Manchester University Press.
• Cochrane, A., Clarke, J. and Gewirtz, S. (eds) 2001 Comparing Welfare States, London: Sage.
• Coulby, D. – Cowen, R.- Jones, C. (2000) (eds.) Education in Times of Transition, World Yearbook of Education 2000, London, Kogan Page.
• Coulby, D. & Jones, C. (1995) Postmodernity and European Education Systems, Staffordshire, Trentham Books.
• Coulby, D. and Zambeta, E. (eds) 2005 World Yearbook of Education 2005. Globalization and Nationalism in Education, London: Routledge.
• Crick B. (2000), Essays on Citizenship, London: Continuum.
• Dale, R. (1989) The State and Education Policy, London, Open University Press.
• Deakin N., (2001), In search of civil society, London: Palgrave.
• Delanty, G. (1995) Inventing Europe. Idea, Identity, Reality, London, Macmillan Press.
• Delanty G. (2000), Citizenship in a global age, society, culture, politics, Buckingham: Open University Press.
• Featherstone, M. (ed.) (1990) Global Culture. Nationalism, globalization and modernity, London, Sage.
• Featherstone, M. et al. (eds.) (1995) Global Modernities, London, SAGE
• Ζαμπέτα, Ε. (1994) Η Εκπαιδευτική Πολιτική στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση (1974-1989), Αθήνα, Θεμέλιο.
• Ζαμπέτα, Ε. (2003) Σχολείο και Θρησκεία, Αθήνα, Θεμέλιο.
• Giddens, A. (1998) The Third Way. The Renewal of Social Democracy, London, Polity Press.
• Giddens, A. (2001) Οι Συνέπειες της Νεοτερικότητας, Αθήνα, Κριτική.
• Green, A. (1990) Education and State Formation, New York, St. Martin’s Press.
• Green, A. (2002). Education, globalization and the role of comparative research. London, Institute of Education, University of London.
• Ηλιού, Μ. (1984) Εκπαιδευτική και Κοινωνική Δυναμική, Αθήνα, Πορεία.
• Hague, R. & Harrop, M. (2011). Συγκριτική Πολιτική και Διακυβέρνηση. Αθήνα: Κριτική.
• Hall, S. et al. (eds.) (1992) Modernity and its Futures, London, Polity Press.
• Hefernan, M. (1998) The meaning of Europe, London, Arnold.
• Held, D. and A. McGrew (2000). The Global Transformations Reader. An introduction to the globalization debate. Cambridge, polity.
• Held, D. and A. McGrew (2002). Globalization/Anti-Globalization. Cambridge, polity.
• Held, D. and A. McGrew, Eds. (2002). Governing Globalization. London, Polity.
• Isin, E. (2000) Democracy, Citizenship and the Global City, London, Routledge.
• Καζαμίας, Α. & Κασσωτάκης, Μ. (επιμ.) (1993) Ελληνική Εκπαίδευση: Προοπτικές ανασυγκρότησης και εκσυγχρονισμού, Αθήνα, Σείριος.
• Κελπανίδης, Μ. (1991) Κράτος Πρόνοιας και Εκπαίδευση, Θεσσαλονίκη, Κυριακίδης.
• Κοντογιαννοπούλου Πολυδωρίδη, Γ. (1995 & 1996) Κοινωνιολογική ανάλυση της ελληνικής εκπαίδευσης. Οι εισαγωγικές εξετάσεις, τομ. I & II, Αθήνα, Gutenberg.
• Κράουτς, Κ. (2014). Ο περίεργος μη θάνατος του Νεοφιλελευθερισμού. Αθήνα: Εκκρεμές.
• Kymlicka, W. (1995) Multicultural Citizenship, Oxford, Clarendon Press.
• Kymlicka, W. (1995) The Rights of Minority Cultures, Oxford, Oxford University Press.
• Μαυρογορδάτος, Γ. Θ. ([2001] 2018). Ομάδες πίεσης και Δημοκρατία. Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη.
• Marshall, T. H. & Bottomore, T. (1995) Ιδιότητα του Πολίτη και Κοινωνική Τάξη, Αθήνα, Gutenberg (Εισαγωγή, Μετάφραση: Ο. Στασινοπούλου).
• Miller D., (2000), Citizenship and National Identity, London: Polity Press.
• Mill, J. Stuart [1848] (1985) Principles of Political Economy, London, Penguin.
• Mueller, D. K. et al. (1989) The Rise of the Modern Educational System, Cambridge, Cambridge University Press.
• O’Brien M., Penna S. (1999), Theorising Welfare, London: Sage.
• Osler A., Rathenow H., Starkey H. (Eds.), (1995), Teaching for Citizenship in Europe, Stoke-on-Trent: Trentham Books.
• Παντελίδου Μαλούτα, Μ. (1987) Πολιτικές στάσεις και αντιλήψεις στην αρχή της εφηβείας. Πολιτική κοινωνικοποίηση στο πλαίσιο της ελληνικής πολιτικής κουλτούρας, Αθήνα, Gutenberg.
• Παπαδοπούλου, Λ. (επιμ.) (2020) Θρησκεία, Εκκλησία και Σύνταγμα, Το Σύνταγμα, 1-2/ 2020.
• Στασινοπούλου, Ο. (1990) Κράτος Πρόνοιας. Ιστορική εξέλιξη – Σύγχρονες θεωρητικές προσεγγίσεις, Αθήνα, Gutenberg.
• Σακελλαρόπουλος, Θ., Οικονόμου, Χ., Σκαμνάκης, Χ., Αγγελάκη, Μ. (Επιμ.). (2018). Κοινωνική Πολιτική. Αθήνα: Διόνικος.
• Σωτηρόπουλος, Δ. (2017). Η Ελληνική Κοινωνία των Πολιτών και η οικονομική κρίση. Αθήνα: Ποταμός
• Shipman, M. (1984) Education as a public service, London, Harper & Row.
• Schnapper, D. (2000). Η Κοινωνία των Πολιτών, Αθήνα: Gutenberg
• Schorten, A. (2017). Σύγχρονη Πολιτική Θεωρία. Αθήνα: Κριτική
• Smith, A. [1776](1976) An Inquiry into the value and the causes of the Wealth of Nations (eds. R. H. Campell – A. S. Skinner), London, Clarendon Press.
• Spring, J. (2015) Globalization of Education, London, Routledge.
• Taylor-Gooby, P. (ed) (2004) New Risks, New Welfare. The Transformation of the European Welfare State, Oxford: Oxford University Press.
• Turner, B. & Hamilton, P. (eds.) (1994) Critical Concepts, London, RKP.
• Wodak, R. (2015). The Politics of Fear. What Right-Wing Populist Discourses Mean. Los Angeles – London: Sage.

Άρθρα

• Ζαμπέτα, Ε. (2018). Θρησκεία, Δημοκρατία και Εκπαίδευση. Κοινωνική Συνοχή και Ανάπτυξη, 13(1), σελ. 19-31.
• Ζαμπέτα, Ε. (2021) Δημοκρατική διακυβέρνηση και Ανθρώπινα Δικαιώματα στην Εκπαίδευση: η σχολική κοινότητα ως πεδίο ανάκτησης του δημόσιου χώρου, Συγκριτική και Διεθνής Εκπαιδευτική Επιθεώρηση, τ. 27, σ. 39-60.
• Habermas, J. “Citizenship and National Identity: Some reflections on the Future of Europe” in Turner, B. & Hamilton, P. Critical Concepts, London, 1994, RKP, p.p. 341-358.
• Makrinioti D. & Solomon J. (1999) ‘The discourse of Citizenship Education in Greece: National Identity and Social Diversity’, in: Torney-Purta J., Schwille J., Amadeo J., (Eds.) Civic Education Across Countries: Twenty-four National Case Studies from the IEA Civic Education Project, Amsterdam: IEA, pp. 284-311.
• Habermas, J. “Citizenship and National Identity: Some reflections on the Future of Europe” in Turner, B. & Hamilton, P. Critical Concepts, London, 1994, RKP, p.p. 341-358.
• Makrinioti D. & Solomon J. (1999) ‘The discourse of Citizenship Education in Greece: National Identity and Social Diversity’, in: Torney-Purta J., Schwille J., Amadeo J., (Eds.) Civic Education Across Countries: Twenty-four National Case Studies from the IEA Civic Education Project, Amsterdam: IEA, pp. 284-311.

Συναφή επιστημονικά περιοδικά:

• Συγκριτική και Διεθνής Εκπαιδευτική Επιθεώρηση http://cire.edu.gr/
• Comparative Education http://www.tandfonline.com/toc/cced20/current
• Comparative Education Review http://www.journals.uchicago.edu/toc/cer/current
• European Educational Research Journal http://journals.sagepub.com/home/eer
• Intercultural Education http://www.tandfonline.com/loi/ceji20
• International Journal of Comparative Education and Development http://www.emeraldinsight.com/loi/ijced
• Globalisation, Societies and Education http://www.tandfonline.com/toc/cgse20/current
• Journal of Education Policy http://www.tandfonline.com/loi/tedp20
• Journal of European Public Policy http://www.tandfonline.com/toc/rjpp20/current

Θεωρία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων

Διδάσκουσα:  Έλενα Τζελέπη

Προσδοκώμενα αποτελέσματα

Με την επιτυχή ολοκλήρωση του μαθήματος οι μεταπτυχιακές φοιτήτριες/μεταπτυχιακοί φοιτητές:

Α) Σε επίπεδο γνώσεων:

• Θα έχουν εξοικειωθεί με τη γενεαλογία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων καθώς και με θεμελιακές συζητήσεις της θεωρίας ανθρωπίνων δικαιωμάτων που αφορούν τα ανθρώπινα δικαιώματα ως υπόσχεση χειραφέτησης, αλλά και ως εργαλειακές ρητορικές καταχρήσεις.
• Θα έχουν εξοικειωθεί με ερωτήματα που αφορούν πώς συγκροτείται/ορίζεται/αναγνωρίζεται το «ανθρώπινο» των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, πώς ορίζεται και πώς περιορίζεται η ανθρώπινη ιδιότητα και το (νομικό) υποκείμενο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ποιος/α έχει δικαίωμα να έχει δικαιώματα, και ποιες σχέσεις εξουσίας ρυθμίζουν αυτή την απόφαση.
• Θα έχουν εμβαθύνει στην κατανόηση εννοιών όπως των κοινωνικών διακρίσεων και αποκλεισμών, της ελευθερίας, της ισότητας, της δικαιοσύνης, της αξιοπρέπειας, της δημοκρατίας, της αλληλεγγύης, και της ενσώματης αντίστασης.

 Β) Σε επίπεδο δεξιοτήτων:

• Θα είναι σε θέση να κατανοούν την ιστορική και γενεαλογική διάσταση της θεωρίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
• Θα είναι σε θέση να κατανοούν τις κοινωνικές διεκδικήσεις μέσα από έμφυλες, διαθεματικές, και αντιαποικιακές οπτικές.
• Θα έχουν μάθει να αναγνωρίζουν διαφορετικών ειδών κοινωνικές διακρίσεις και αποκλεισμούς.

 Γ) Σε επίπεδο ικανοτήτων:

• Θα είναι σε θέση να εντοπίζουν και να μελετούν κριτικά ελληνική και ξένη βιβλιογραφία σχετικά με ζητήματα που εντάσσονται στους χώρους της θεωρίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
• Θα είναι σε θέση να εντοπίζουν τα εκάστοτε κατάλληλα θεωρητικά πλαίσια και αναλυτικά εργαλεία που θα τους είναι χρήσιμα ώστε να μελετούν τα ανθρώπινα δικαιώματα στη συνθετότητά τους.
• Θα έχουν εξοικειωθεί με διεπιστημονικές και διαθεματικές μεθοδολογίες της μελέτης των δικαιωμάτων.
• Θα είναι σε θέση να ασκούν έννοιες όπως η δημοκρατία και η συμπεριληπτικότητα που μελετώνται στο μάθημα ως πρακτικές εντός του μαθήματος και γενικότερα εντός των διαφορετικών κοινωνικών πλαισίων.

Γενικές ικανότητες

• Αναζήτηση, ανάλυση και διαμόρφωση κριτικής σκέψης, με τη χρήση και των απαραίτητων τεχνολογιών. Προσαρμογή σε νέες καταστάσεις.
• Αυτόνομη εργασία.
• Εργασία σε διεθνές περιβάλλον.
• Εργασία σε διεπιστημονικό περιβάλλον.
• Παραγωγή νέων ερευνητικών ιδεών.
• Σεβασμός στη διαφορετικότητα και στην πολυπολιτισμικότητα.
• Επίδειξη κοινωνικής, επαγγελματικής και ηθικής υπευθυνότητας και ευαισθησίας σε θέματα φύλου.
• Προαγωγή της ελεύθερης, δημιουργικής και αναστοχαστικής σκέψης.

Αξιολόγηση

Οι μεταπτυχιακές φοιτήτριες/μεταπτυχιακοί φοιτητές

αξιολογούνται με βάση τις γραπτές εργασίες τους, έκτασης περίπου 6.000 λέξεων, με θέμα του ενδιαφέροντός τους που άπτεται της θεματικής του μαθήματος και μετά από συνεννόηση με τη διδάσκουσα.

Επίσης καλούνται να κάνουν προφορικές παρουσιάσεις κειμένων του μαθήματος καθώς και να κρατούν εβδομαδιαίο σημειωματάριο των κειμένων που μελετούν. Ο τρόπος εξέτασης και η βιβλιογραφία ανακοινώνονται στις μεταπτυχιακές φοιτήτριες/στους μεταπτυχιακούς φοιτητές στο πρώτο μάθημα.

Περιεχόμενο μαθήματος

Το μάθημα ιχνηλατεί τη γενεαλογία των εννοιολογήσεων και θεωρήσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων: από το κλασικό «φυσικό δίκαιο» και τα «φυσικά δικαιώματα» στα ανθρώπινα δικαιώματα της νεωτερικότητας, τις σύγχρονες χρήσεις και καταχρήσεις τους και τα ανθρώπινα δικαιώματα ως υπόσχεση χειραφέτησης από την καταδυνάστευση και εφαλτήριο αντίστασης στα προνόμια της απόλυτης εξουσίας, σε εργαλειακές ρητορικές καταχρήσεις και καταστρατηγήσεις τους (π.χ. «ανθρωπιστικοί πόλεμοι»).
Ειδικότερα, το μάθημα εξετάζει τη φιλοσοφία των «δικαιωμάτων του ανθρώπου», ξεκινώντας από τις κλασικές απαρχές και τους Χομπς, Λοκ και Ρουσώ, τη Γαλλική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη και την Ολυμπία ντε Γκουζ, την Αμερικανική Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας, τη Χάρτα Δικαιωμάτων, τη Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας της Αϊτής και την απαγόρευση της δουλείας. Προχωρά κατόπιν στις κριτικές του Χέγκελ και του Μαρξ, και στρέφεται προς την Χάνα Άρεντ, τον Λεβινάς, την αναδιατύπωση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων μετά από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, και, τέλος, στις κριτικές θεωρήσεις του Ζακ Ντερριντά, του Κώστα Δουζίνα, της Τζούντιθ Μπάτλερ, του Ζακ Ρανσιέρ, και του Τζόρτζιο Αγκάμπεν.
Ακολουθώντας μια διεπιστημονική τροχιά, που περιλαμβάνει την πολιτική φιλοσοφία, την κριτική θεωρία, την πολιτισμική κριτική, τις σπουδές φύλου, τη μετααποικιακή θεωρία, τις σπουδές αναπηρίας, και την ψυχαναλυτική θεωρία, το μάθημα διερευνά την εδραίωση της φιλοσοφίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην ιστορία του πολιτικού φιλελευθερισμού, καθώς και κριτικές, εναλλακτικές θεωρήσεις που έχουν αναπτυχθεί στο πλαίσιο της σύγχρονης πολιτικής φιλοσοφίας.
Βασικός άξονας της προβληματικής είναι το ερώτημα του πώς συγκροτείται/ορίζεται/αναγνωρίζεται το «ανθρώπινο» των ανθρωπίνων δικαιωμάτων: πώς, δηλαδή, ορίζεται και πώς περιορίζεται αυτό που δικαιούται αναγνώριση ως ανθρώπινο, πώς ορίζεται και πώς περιορίζεται η ανθρώπινη ιδιότητα και το (νομικό) υποκείμενο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ποιος/α έχει δικαίωμα να έχει δικαιώματα (Άρεντ) και ποιες σχέσεις εξουσίας ρυθμίζουν αυτή την απόφαση; Πόσο οικουμενικοί είναι αυτοί οι ορισμοί και σε τι είδους αποκλεισμούς εδράζονται;

Το ερώτημα σε ποιους/ποιες ανήκουν τα ανθρώπινα δικαιώματα συνδέεται άρρηκτα με τις κοινωνικές διακρίσεις που διέπουν την κοινωνική εμπειρία του ανήκειν, όπως είναι η φυλή και η εθνότητα, το φύλο, η σεξουαλικότητα, η κοινωνική τάξη και η οικονομική κατάσταση, η αρτιμέλεια και η αναπηρία, η ηλικία, κτλ. Μέσα από αυτή την προβληματική, θα εξετάσουμε τη σχέση των δικαιωμάτων με τις έννοιες της ελευθερίας, της ισότητας, της δικαιοσύνης και της αξιοπρέπειας. Επίσης, θα οδηγηθούμε σε ένα στοχασμό για τα δικαιώματα του ανθρώπου ως δικαιώματα των άλλων, δηλαδή σε έναν ηθικό και πολιτικό αναστοχασμό για τον οικουμενικό «άνθρωπο» του φιλελευθερισμού και τις ετερότητές του.

Ενότητες:
1. Οι παράδοξες όψεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων
2. Φυσικό δίκαιο, πολιτικό σώμα, κοινωνικό συμβόλαιο, πολιτειότητα
3. Το αυτόνομο νεωτερικό υποκείμενο. Η έννοια της χειραφέτησης, κοσμοπολιτισμός, συνύπαρξη
4. Η αφηρημένη έννοια του «ανθρώπου» και οι «εξαιρέσεις» (Επαναστάσεις και διακηρύξεις)
5. Ανθρώπινα δικαιώματα του «άλλου» και η ηθική της ετερότητας
6. Αναγνώριση, πολιτική της ταυτότητας, επιθυμία, διεκδικήσεις
7. Κοινωνικοί αποκλεισμοί και σχέσεις εξουσίας, κινήματα
8. Η συμβολή των σπουδών φύλου                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                            9. Η συμβολή των αναπηρικών σπουδών
10. Μετααποικιακή κριτική και πολιτική
11. Το υποκείμενο των δικαιωμάτων, η δημοκρατία ως διαρκές διακύβευμα
12. Ελευθερία λόγου
13. «Φύση» και τεχνολογία                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                        14. Τα δικαιώματα εν καιρώ πανδημίας

Προτεινόμενη βιβλιογραφία

Βιβλία

Ελληνόφωνη βιβλιογραφία

Αγκάμπεν, Τζόρτζιο. 2005. Homo sacer: Κυρίαρχη εξουσία και γυμνή ζωή, μτφρ. Παναγιώτης Τσιαμουράς. Αθήνα: Scripta.

Αθανασίου, Αθηνά. 2007. Ζωή στο όριο: Δοκίμια για το σώμα, το φύλο και τη βιοπολιτική. Αθήνα: Εκκρεμές.

Άρεντ, Χάνα. 1986. Το ολοκληρωτικό σύστημα. Αθήνα: Ευρίαλος.

Βαρίκα, Ελένη. 2000. Με διαφορετικό πρόσωπο: Φύλο, διαφορά και οικουμενικότητα. Αθήνα: Κατάρτι.

Δουζίνας, Κώστας. 2006. Το τέλος των ανθρωπίνων δικαιωμάτων: Κριτική νομική σκέψη στη νέα χιλιετία, μτφρ. Ηλίας Νικολούδης. Αθήνα: Παπαζήση.

Κουζέλης, Γεράσιμος και Δημήτρης Χριστόπουλος (επιμ.). 2012. Ιδιότητα του Πολίτη: Πολιτικός Λόγος, Ιστορία και Κανόνες σε Συγκριτικές Προοπτικές. Αθήνα: Πατάκη.

Λεβινάς, Εμμανουέλ. 1989. Ολότητα και άπειρο: Δοκίμιο για την εξωτερικότητα, μτφρ. Κωστής Παπαγιώργης. Αθήνα: Εξάντας.

–. 2007. Ελευθερία και εντολή, μτφρ. Μιχάλης Πάγκαλος. Αθήνα: Εστία.

Μπάτλερ, Tζούντιθ. 2009. Λογοδοτώντας για τον εαυτό, μτφρ. Μιχάλης Λαλιώτης. Αθήνα: Εκκρεμές.

—. 2009. Ευάλωτη ζωή: Οι δυνάμεις του πένθους και της βίας, μτφρ. Μιχάλη Λαλιώτη. Αθήνα: Εκκρεμές.

Ντεριντά, Ζακ. 1995. Φαντάσματα του Μαρξ: Φαντάσματα του Μαρξ, μτφρ. Κωστής Παπαγιώργης. Αθήνα: Εκκρεμές.

–. 2003. Πέραν του κοσμοπολιτισμού, μτφρ. Βαγγέλης Μπιτσιώρης. Αθήνα: Κριτική.

Ρανσιέρ, Ζακ. 2010. Το μίσος για τη δημοκρατία: Πολιτική, δημοκρατία, χειραφέτηση, μτφρ. Βίκυ Ιακώβου. Αθήνα: Πεδίο.

Ρουσσώ, Ζαν Ζακ. 1992. Πραγματεία περί της καταγωγής και των θεμελίων της ανισότητας ανάμεσα στους ανθρώπους, μτφρ. Μέλπω Αλεξίου-Καναγκίνη – Κώστας Σκορδύλης. Αθήνα: Σύγχρονη Εποχή.

–. 2005. Το κοινωνικό συμβόλαιο ή αρχές πολιτικού δικαίου, μτφρ. Βασιλική Γρηγοροπούλου – Αλβέρτος Σταϊνχάουερ. Αθήνα: Πόλις.

Τζελέπη, Έλενα (επιμ). Αντινομίες της Αντιγόνης: Κριτικές Θεωρήσεις του Πολιτικού, μτφρ. Μιχάλης Λαλιώτης. Αθήνα: Εκκρεμές, 2013, επί του πιεστηρίου.

Χέγκελ, Γ.Β.Φ. 2004. Βασικές κατευθύνσεις της φιλοσοφίας του δικαίου ή φυσικό δίκαιο και πολιτειακή επιστήμη, μτφρ. Σταμάτης Γιακουμής. Αθήνα: Δωδώνη.

–. 2007. Φαινομενολογία του νου, μτφρ Γιώργος Φαράκλας. Αθήνα: Εστία.

Χομπς, Τόμας. 1989. Λεβιάθαν, μτφρ. Γ. Πασχαλίδης – Α. Μεταξόπουλος. Αθήνα: Γνώση.

 Αγγλόφωνη βιβλιογραφία

Balfour, Ian and Eduardo Cadava (eds.). 2004. And Justice for All? The Claims of Human Rights. Special Issue: The South Atlantic Quarterly, Volume 103, Number 2/3.
The Belgrade circle (ed.). 2002. The Politics of Human Rights. London: Verso.

Benhabib, Seyla. 2004. The Rights of Others: Aliens, Residents, and Citizens. Cambridge: Cambridge University Press.

Brown, Wendy. 1995. States of Injury: Power and Freedom in Late Modernity. Princeton: Princeton University Press.

–. 2008. Regulating Aversion: Tolerance in the Age of Identity and Empire. Princeton: Princeton University Press.

Butler, Judith and Gayatri Chakravorty Spivak. 2007. Who Sings the Nation-State?:Language, Politics, Belonging. Chicago: Seagull Books.

Butler Judith, and Athena Athanasiou. 2013. Dispossession: The Performative in the Political. Cambridge: Polity Press.

Connolly, William. 2002. Identity\Difference: Democratic Negotiations of Political Paradox. Minneapolis: University of Minnesota Press.

Cornell, Drucilla. 1992. The Philosophy of the Limit. New York: Routledge.

—. 1999. Beyond Accommodation: Ethical Feminism, Deconstruction and the Law. Boulder: Rowman & Littlefield Publishers.

—. 1998. At the heart of Freedom: Feminism, Sex, and Equality. Princeton: Princeton University Press.

Critchley, Simon. 1999. Ethics, Politics, Subjectivity: Essays on Derrida, Levinas and Contemporary French Thought. London: Verso.

Douzinas, Costas. 2007. Human Rights and Empire: The Political Philosophy of Cosmopolitanism. New York: Routledge.

–. 2013. Philosophy and Resistance in the Crisis: Greece and the Future of Europe. Cambridge: Polity.

Marx, Carl. 1977. Critique of Hegel’s ‘Philosophy Of Right.’ Cambridge: Cambridge University Press.

–. 2012. On The Jewish Question. Create Space Independent Publishing Platform.

Rancière, Jacques. 2004. The Politics of Aesthetics. Continuum: New York.

Said, Edward. 2004. Humanism and Democratic Criticism. New York: Columbia University Press.

Scot, Joan W. 1996. Only Paradoxes to Offer: French Feminists and the Rights of Man. Cambridge: Harvard University Press.

Spivak, Gayatri Chakravorty. 2006. In Other Worlds: Essays In Cultural Politics. New York: Routledge.

Williams, Patricia. 1991. The Alchemy of Race and Rights. Cambridge: Cambridge University Presss.

Ziarek, Ewa Płonowska. 2001. An Ethics of Dissensus: Postmodernity, Feminism, and the Politics of Radical Democracy. Stanford: Stanford University Press.

Ενδεικτικά άρθρα:

Asad, Talal. 2000. «What do human rights do? An anthropological enquiry» Theory and Event 4 (4).

Mbembe, Achille (2003). «Necropolitics» Public Culture 15 (1), pp. 11-40.

Συναφή επιστημονικά περιοδικά (ενδεικτικά):

Public Culture

differences

Σύγχρονα Θέματα

Theory, Culture, and Society

Θηλυκότητες και Αρρενωπότητες στον 21^ο αιώνα

Διδάσκουσα:  Μαίρη Λεοντσίνη   

 Προσδοκώμενα αποτελέσματα

Με την επιτυχή ολοκλήρωση του μαθήματος οι φοιτήτριες και οι φοιτητές θα είναι σε θέση

Α)  Σε επίπεδο γνώσεων

Να κατανοούν τις μορφές της έμφυλης κοινωνικότητας και τη διαπλοκή τους με διαφορετικά συστήματα καταπίεσης.

Να αναλύουν τη σημασία της ιεραρχικής διάστασης του φύλου στις διαδικασίες κοινωνικής στρωμάτωσης.

Να αναδεικνύουν τις δομικές επιταγές της έμφυλης συμμετοχής και τα αιτήματα για αναγνώριση.

Β) Σε επίπεδο δεξιοτήτων

Να μπορούν να διακρίνουν τις έμφυλες ανισότητες στη διαμόρφωση των κοινωνικών σχέσεων.

Να μπορούν να σχεδιάζουν (τυπικές ή άτυπες) εκπαιδευτικές παρεμβάσεις με τη χρήση ταινιών εμπλέκοντας τις διαδικασίες πρόσληψης του φύλου.

Να μπορούν να συγκροτούν ερευνητικά ερωτήματα και να συγγράφουν επιστημονικές εργασίες γύρω από τα θέματα των αρρενωποτήτων και των θηλυκοτήτων.

Γ) Σε επίπεδο ικανοτήτων

Να μπορούν να επιχειρηματολογούν δημόσια για τη σημασία της έμφυλης ανισότητας στις κοινωνικές ιεραρχήσεις.

Να μπορούν να παρουσιάζουν τις πολλαπλές μορφές συγκρότησης των αρρενωποτήτων και των θηλυκοτήτων σε ερευνητικά ή εκπαιδευτικά πλαίσια.

Γενικές ικανότητες

• Αυτόνομη εργασία
• Ομαδική εργασία
• Εργασία σε διεπιστημονικό περιβάλλον
• Παραγωγή νέων ερευνητικών ιδεών
• Σεβασμός στη διαφορετικότητα και στην πολυπολιτισμικότητα
• Σεβασμός στο φυσικό περιβάλλον
• Επίδειξη κοινωνικής, επαγγελματικής και ηθικής υπευθυνότητας και ευαισθησίας σε θέματα φύλου και σεξουαλικότητας
• Άσκηση κριτικής και αυτοκριτικής
• Προαγωγή της ελεύθερης, δημιουργικής και επαγωγικής σκέψης

Αξιολόγηση

Η γλώσσα αξιολόγησης είναι η ελληνική.

Οι φοιτητές/τριες αξιολογούνται με βάση τρεις εργασίες:

Οι δυο πρώτες εργασίες συνίστανται στην παρουσίαση στην τάξη και την κατάθεση εκτεταμένης περίληψης 2.000 λέξεων κειμένων από τη διεθνή βιβλιογραφία σχετικά με τα ζητήματα που αναλύονται στην τάξη. Οι εργασίες αυτές καλύπτουν το 60% της συνολικής βαθμολογίας.

Η 3η είναι η τελική εργασία, σε θέμα το οποίο άπτεται των θεματικών του μαθήματος και έχει συμφωνηθεί μετά από συνεργασία των ΜΦ με τη διδάσκουσα (σε ατομικές εποπτείες). Η έκτασή της δεν πρέπει να ξεπερνά τις 5.000 λέξεις και αντιστοιχεί στο (40%) της τελικής βαθμολογίας.

Τα κριτήρια αξιολόγησης για κάθε μια από τις εργασίες αναρτώνται στην ηλεκτρονική τάξη του μαθήματος.

Περιεχόμενο μαθήματος

Σε αυτό το σεμινάριο εξετάζουμε την έμφυλη διάσταση της κοινωνικότητας, μέσα από το πρίσμα των Κοινωνικών Επιστημών. Στη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών, τα νοήματα, τα οποία συνδέονται με τις αρρενωπότητες και τις θηλυκότητες διαμορφώνουν συνεχώς μεταβαλλόμενες κοινωνικές ιεραρχήσεις, σχέσεις διάκρισης αλλά και αποκλεισμούς. Η εδραίωση των πολιτικών ταυτότητας σε ένα περιβάλλον υπερποικιλότητας αναδεικνύει ομάδες με αιτήματα αναγνώρισης, που αντλούν από πραγματεύσεις και προκλήσεις στο διπολικό σχήμα του φύλου. Το φύλο (ως κατηγορία ανάλυσης) και η σεξουαλικότητα (ως σύνολο πρακτικών) είναι στο κέντρο των ενδιαφερόντων μας. Η διαμόρφωση των ομάδων σχετίζεται με τους τρόπους συγκρότησης των έμφυλων, ταξικών και φυλετικών εκδοχών διαφορετικών και (συχνά) ρευστών ταυτοτήτων. Η ποιοτική διάσταση των πρακτικών και η συνακόλουθη εξαγωγή νοημάτων από άτομα και ομάδες εξαρτώνται από τις κοινωνικές σχέσεις, τα δίκτυα και τους πόρους, που κάθε φορά μπορούν (ή δεν μπορούν) να κινητοποιούνται για την επίτευξη των ατομικών ή των συλλογικών στόχων. Η ομοφοβία και η τρανσφοβία ως έμφυλα πλαίσια, διαπλέκονται με φυλετικές, ταξικές, ηλικιακές κ..ά παραδοχές και συγκροτούν «κόμβους» όπου υποκείμενα, ομάδες και πρακτικές λογοκρίνονται, συγκρούονται και ιεραρχούνται. Επεξεργαζόμαστε την έννοια της «κομβικότητας», η οποία εκκινεί από τις Σπουδές για τα Φύλα, για να μελετήσουμε την ανα/παραγωγή των κοινωνικών ανισοτήτων και τις διεκδικήσεις εκ μέρους διαφορετικών κοινωνικών ομάδων με διακριτές Σε αυτό το σεμινάριο εξετάζουμε την έμφυλη διάσταση της κοινωνικότητας, μέσα από το πρίσμα των Κοινωνικών Επιστημών. Στη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών, τα νοήματα, τα οποία συνδέονται με τις αρρενωπότητες και τις θηλυκότητες διαμορφώνουν συνεχώς μεταβαλλόμενες κοινωνικές ιεραρχήσεις, σχέσεις διάκρισης αλλά και αποκλεισμούς. Η εδραίωση των πολιτικών ταυτότητας σε ένα περιβάλλον υπερποικιλότητας αναδεικνύει ομάδες με αιτήματα αναγνώρισης, που αντλούν από πραγματεύσεις και προκλήσεις στο διπολικό σχήμα του φύλου. Το φύλο (ως κατηγορία ανάλυσης) και η σεξουαλικότητα (ως σύνολο πρακτικών) είναι στο κέντρο των ενδιαφερόντων μας. Η διαμόρφωση των ομάδων σχετίζεται με τους τρόπους συγκρότησης των έμφυλων, ταξικών και φυλετικών εκδοχών διαφορετικών και (συχνά) ρευστών ταυτοτήτων. Η ποιοτική διάσταση των πρακτικών και η συνακόλουθη εξαγωγή νοημάτων από άτομα και ομάδες εξαρτώνται από τις κοινωνικές σχέσεις, τα δίκτυα και τους πόρους, που κάθε φορά μπορούν (ή δεν μπορούν) να κινητοποιούνται για την επίτευξη των ατομικών ή των συλλογικών στόχων. Η ομοφοβία και η τρανσφοβία ως έμφυλα πλαίσια, διαπλέκονται με φυλετικές, ταξικές, ηλικιακές κ..ά παραδοχές και συγκροτούν «κόμβους» όπου υποκείμενα, ομάδες και πρακτικές λογοκρίνονται, συγκρούονται και ιεραρχούνται. Επεξεργαζόμαστε την έννοια της «κομβικότητας», η οποία εκκινεί από τις Σπουδές για τα Φύλα, για να μελετήσουμε την ανα/παραγωγή των κοινωνικών ανισοτήτων και τις διεκδικήσεις εκ μέρους διαφορετικών κοινωνικών ομάδων με διακριτές έμφυλες ταυτότητες.
Η συζήτηση για την έννοια του κοινωνικού φύλου και τα όριά της.
Κοινωνικό φύλο και θεωρίες της επιτέλεσης.
Η αποδόμηση του διλήμματος : ισότητα vs διαφορά.
Φύλα και σεξουαλικότητες: ιστορική διαμόρφωση.
Η διαμόρφωση της ετεροκανονικότητας.
Η συζήτηση για την κομβικότητα.
Η ιστορική κατασκευή της αρρενωπότητας.
Ηγεμονικές και συμπεριληπτικές αρρενωπότητες.
Ομοφοβία : η συζήτηση για την εκφορά του φύλου και την επικύρωση του ετεροσεξισμού.
Ομοκοινωνικές ομάδες και συγκρότηση ταυτοτήτων.
Τρανς κοινωνικότητες, ταυτότητες και πρακτικές.
Θηλυκές αρρενωπότητες / Αρρενωπές θηλυκότητες.
Οι πολιτικές των ταυτοτήτων στην εποχή της υπερποικιλότητας.

Προτεινόμενη βιβλιογραφία

Adam, B. D. (1998). Theorizing Homophobia. Sexualities, 1(4), 387-404. doi: 10.1177/136346098001004001.

Anderson, E. (2010). Inclusive Masculinity: The Changing Nature of Masculinities: Routledge.

Anderson, E. & McCormack, M. (2018) Inclusive Masculinity Theory: overview, reflection and refinement, Journal of Gender Studies, 27(5), 547-561.

Armengol, J. M. (Ed.). (2013). Embodying Masculinities: Towards a History of the Male Body in U.S. Culture and Literature (Masculinity Studies): Peter Lang Inc., International Academic Publishers.

Bilge, S. (2010). Recent Feminist Outlooks on Intersectionality. Diogenes, 57(1), 58-72. doi: 10.1177/0392192110374245.

Bird, S. R. (1996). Welcome to the Men’s Club: Homosociality and the Maintenance of Hegemonic Masculinity. Gender and Society, 10(2), 120–132.

Borkowska, K. (2016). Joining The Conversation On Inclusive Masculinity Theory: A Response To Rachel O’Neill’s ‘Whither Critical Masculinity Studies?’ Men and Masculinities, 19(5), 545-549.

Bridges, T. (2014). A very “gay” straight? Hybrid masculinities, sexual aesthetics, and the changing relationship between masculinity and homophobia. Gender & Society, 28(1), 58-82.

Britton, D. M. (1990). Homophobia and Homosociality: An Analysis of Boundary Maintenance. The Sociological Quarterly, 31(3), 423–439.

Brook, H. (2018). Re-orientation: Marriage, heteronormativity and heterodox.

Butler, J. (1993). Bodies That Matter: On the Discursive Limits of Sex: Routledge.

Butler, J. (2004). Undoing Gender: Routledge.

Butler, J. (2006). Gender trouble: Feminism and the Subversion of Identity (Vol. 36): Routledge.

Carbado, D. W. (2013). Colorblind Intersectionality. Signs, 38(4), 811-845.

Cho, S., Crenshaw, K., xe, Williams, & McCall, L. (2013). Toward a Field of Intersectionality Studies: Theory, Applications, and Praxis. Signs, 38(4), 785-810. doi: 10.1086/669608

Choo, H. Y. (2012). The Transnational Journey of Intersectionality. Gender & Society, 26(1), 40-45.

Complete Understanding of Bystander Willingness to Help: What Role Does

Connell, R. W., & Messerschmidt, J. W. (2005). Hegemonic Masculinity: Rethinking the Concept. Gender & Society, 19(6), 829-859.

Crenshaw, K. (1989). Demarginalizing the Intersection of Race and Sex: A Black Feminist Critique of Antidiscrimination Doctrine, Feminist Theory and Antiracist Politics. University of Chicago Legal Forum.

Crenshaw, K. (1991). Mapping the Margins: Intersectionality, Identity Politics, and Violence against Women of Color. Stanford Law Review, 43(6), 1241-1299.

Critical Consciousness Play? Sex Roles, 81(7–8), 415–427 (έμφαση στην «κριτική συνείδηση» critical consciousness).

Davis, K. (2008). Intersectionality as buzzword: A sociology of science perspective on what makes a feminist theory successful. Feminist Theory, 9(1), 67-85.

Flood, M. (2008). Men, sex, and homosociality: How bonds between men shape their sexual relations with women. Men and masculinities, 10(3), 339-359.

Foucault, M. (2010). Οι μη κανονικοί : Παραδόσεις στο κολέγιο της Γαλλίας (1974-1975) (Σ. Σιαμανδούρας, μτφρ.). Αθήνα: Βιβλιοπωλείον της Εστίας.

Foucault, M. (2011). Ιστορία της σεξουαλικότητας : Η βούληση για γνώση (Τ. Μπέτζελος, μτφρ.). Αθήνα: Πλέθρον.

Foucault, M. (2013a). Ιστορία της σεξουαλικότητας : Η επιμέλεια του εαυτού (Β. Πατσογιάννης, μτφρ.). Αθήνα: Πλέθρον.

Foucault, M. (2013b). Ιστορία της σεξουαλικότητας : Η χρήση των ηδονών (Τ. Μπέτζελος, μτφρ.). Αθήνα: Πλέθρον.

Frank, K. (2008). `Not Gay, but Not Homophobic’: Male Sexuality and Homophobia in the `Lifestyle’. Sexualities, 11(4), 435-454. doi: 10.1177/1363460708091743.

Gottzén, L., Mellström, U., & Shefer, T. (2020). Routledge international handbook of masculinity studies, London; New York Routledge.

Griffin, B. (2018), Hegemonic Masculinity as a Historical Problem. Gender & History, 30, 377-400.

Halberstam, J. (2005). In a queer time and place: Transgender bodies, subcultural lives: NYU Press.

Hammarén, N., & Johansson, T. (2019). The transformation of homosociality. In Routledge International Handbook of Masculinity Studies (pp. 213-222). Routledge.

Handbooks of Sociology and Social Research: Springer.

Herek, G. M. (2004). Beyond “Homophobia”: Thinking about sexual prejudice and stigma in the twenty-first century. Sexuality Research & Social Policy, 1(2), 6-24. doi: 10.1525/srsp.2004.1.2.6.

Herz, M., & Johansson, T. (2015). The normativity of the concept of heteronormativity. Journal of Homosexuality, 62(8), 1009-1020.

Hines, S., & Sanger, T. (Eds.). (2010). Transgender identities: Towards a social analysis of gender diversity: Routledge.

Hoyer, N. (Ed). (2004). Man Into Woman: The First Sex Change, a Portrait of Lili Elbe : the True and Remarkable Transformation of the Painter Einar Wegener, Blue Boat Books.

James Dean, Straights: Heterosexuality in Post-Closeted Culture, New York: New York University Press, 2014.

Jane Ward, Not Gay: Sex Between White Straight Men, New York University Press, 2015

Jane Ward, The Tragedy of Heterosexuality, New York University Press, 2020.

Katz, J. N. (1990). The Invention of Heterosexuality. Socialist Review, 20(1), 7-33.

Kimmel, M. (2009). Guyland: The Perilous World Where Boys Become Men: Harper.

Laqueur, T. (2003). Κατασκευάζοντας το φύλο. Σώμα και Κοινωνικό Φύλο από τους αρχαίους Έλληνες έως και τον Φρόυντ (Π. Μαρκέτου, μτφρ.). Αθήνα: Πολύτροπον.

Leontsini, M. & Papadakou, Y.. (2017). Trans Subjects in the Making: The Quest for Recognition in Greek Trans Women’s Autobiographies. Storytelling, Self, Society. 13(1). 76 – 93.

Lombardi, E. (2018). Trans 3 Issues in Sociology. Other, Please Specify: Queer Methods in Sociology, 67-79.

Lovelock, M. (2019). ‘My coming out story’: Lesbian, gay and bisexual youth identities on YouTube. International Journal of Cultural Studies, 22, 70 – 85.

Maddison, S. (2015). Is the Queen Dead? Effeminacy, Homosociality and the Post-Homophobic Queer. Key Words: A Journal of Cultural Materialism, 13, 39–56.

Manian, S. (2014). Behind the shroud of heteronormative silence: Tales of same-sex desire. Sexualities, 17(5-6), 742-757.

March, L. (2021). Queer and trans* geographies of liminality: A literature review.

Marchia, J., & Sommer, J. M. (2019). (Re) defining heteronormativity. Sexualities, 22(3), 267-295.

Maroto, M., Pettinicchio, D., & Patterson, A. C. (2019). Hierarchies of Categorical Disadvantage: Economic Insecurity at the Intersection of Disability, Gender, and Race. Gender & Society, 33(1), 64–93.

Matsuzaka, S., & Koch, D. E. (2019). Trans Feminine Sexual Violence Experiences: The Intersection of Transphobia and Misogyny. Affilia, 34(1), 28–47.

McCall, L. (2005). The Complexity of Intersectionality. Signs, 30(3), 1771-1800.

McCormack, M., & Anderson, E. (2014b). Homohysteria: Definitions, context and intersectionality. Sex Roles, 71, 152–158.

Messerschmidt J.W. (2018) Multiple Masculinities. In: Risman B., Froyum C.,

Monro, S. (2005a). Gender Theory. In S. Monro, Gender Politics: Citizenship, Activism and Sexual Diversity (pp. 10-42): Pluto Press.

Namaste, V. (2004). Beyond Leisure Studies: A Labour History of Male to Female Transsexual and Transvestite Artists in Montréal, 1955-1985. Atlantis: Critical Studies in Gender, Culture & Social Justice, 29(1), 4-11.

Namaste, V. (2009). Undoing Theory: The «Transgender Question» and the Epistemic Violence of Anglo-American Feminist Theory. Hypatia, 24(3), 11-32.

paths. Feminist Theory, 19(3), 345—367.

Perennial.

Pollitt, A. M., Mernitz, S. E., Russell, S. T., Curran, M. A., & Toomey, R. B. (2021). Heteronormativity in the lives of lesbian, gay, bisexual, and queer young people. Journal of homosexuality, 68(3), 522-544.

Progress in Human Geography, 45(3), 455-471.

Rice, C., Harrison, E., & Friedman, M. (2019). Doing Justice to Intersectionality in Research. Cultural Studies ↔ Critical Methodologies, 19(6), 409–420

Risman, B.J., Froyum, C.M., Scarborough, W. (Eds) (2018). Handbook of the Sociology of Gender. 2^nd ed, Handbooks of Sociology and Social Research: Springer.

Robinson Z.F. (2018) Intersectionality and Gender Theory. In: Risman B., Froyum C., Scarborough W. (eds) Handbook of the Sociology of Gender. (69 -80), Handbooks of Sociology and Social Research. Springer.

Royas- Ashe E.E., Walker, R.V., Holmes, S.C., Johnson, D.M. (2019). Toward a More

Rumens N, Ozturk MB. Heteronormativity and the (re)construction of gay male entrepreneurial identities. International Small Business Journal. 2019; 37(7):671-688.

Scarborough W. (Eds) Handbook of the Sociology of Gender. (143 – 153).

Schilt, K., & Westbrook, L. (2009). Doing Gender, Doing Heteronormativity. Gender & Society, 23(4), 440-464.

Segal, L. (1990). Slow Motion: Changing Masculinities, Changing Men: Rutgers University Press.

Segal, L. (2007). Competing Masculinities (I): Manliness — The Masculine Ideal. In L. Segal, Slow Motion: Changing Masculinities, Changing Men (pp. 89-111): Palgrave Macmillan.

Stevi Jackson “Sexuality, Heterosexuality and Gender Hierarchy : Getting Our Priorities Straight” Κεφ, Στο Chrys Ingraham, Thinking Straight: The Power, Promise and Paradox of Heterosexuality, New York: Routledge, 2004.

Stryker, S., & Whittle, S. (2006). The Transgender Studies Reader: Taylor & Francis.

Tomsen, S., & Mason, G. (2001). Engendering homophobia: violence, sexuality and gender conformity. Journal of Sociology, 37(3), 257-273.

Vipond, E. (2019) Becoming Culturally (Un)intelligible: Exploring the Terrain of Trans Life Writing, a/b: Auto/Biography Studies, 34(1), 19-43.

Walby, S., Armstrong, J., & Strid, S. (2012). Intersectionality: Multiple Inequalities in Social Theory. Sociology, 46(2), 224-240.

Weeks, J. (2016 [1986]). Sexuality. London: Routledge.

Weinberg, G. (1972). Society and the Healthy Homosexual: Macmillan.

Whitehead, S. M., & Barrett, F. (Eds.). (2005). The Masculinities Reader, (pp. 1-50), Polity.

YouTube. International Journal of Cultural Studies, 22(1),70–85.

Αθανασίου, Α. (επιμ.). (2006). Φεμινιστική θεωρία και πολιτισμική κριτική. Αθήνα: Νήσος.

Σηφάκη, Ε.-Μ. (2015). Δομισμός, μεταδομισμός και σπουδές φύλου. Στο Ε.-Μ. Σηφάκη, Σπουδές φύλου και λογοτεχνία. Αθήνα: Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών.

Συναφή επιστημονικά περιοδικά

Gender, Place and Culture

A Journal of Feminist Geography

http://www.psypress.com/journals/details/0966-369X/

Gender and Education

http://www.tandfonline.com/toc/cgee20/current#.VAV7a6MqPGg

Gender & Society

https://journals.sagepub.com/home/gas

Sexualities

https://journals.sagepub.com/home/sex

Studies in Gender and Sexuality

https://www.tandfonline.com/journals/hsgs20

differences A Journal of Feminist Cultural Studies

https://www.dukeupress.edu/differences/

Feminist Theory

https://journals.sagepub.com/home/fty
Feminist Studies
http://www.feministstudies.org/home.html

Journal of Homosexuality
https://www.tandfonline.com/loi/wjhm20#.UfMx4RZ5i5I

Σχολική γνώση, εκπαιδευτικές πρακτικές και κοινωνικές ανισότητες

Διδάσκουσα: Νέλλη Ασκούνη

 Προσδοκώμενα Αποτελέσματα

Με την επιτυχή ολοκλήρωση του μαθήματος οι μεταπτυχιακοί/ές φοιτητές/τριες θα είναι σε θέση:

 Α) Σε επίπεδο γνώσεων

• Να κατανοούν τις κοινωνικές παραμέτρους της συγκρότησης της εκπαιδευτικής γνώσης και των εκπαιδευτικών πρακτικών και να προσδιορίζουν το πρίσμα μέσω του οποίου η Κοινωνιολογία προσεγγίζει τους εκπαιδευτικούς θεσμούς και τις εκπαιδευτικές διαδικασίες.
• Να αναγνωρίζουν τους μηχανισμούς παραγωγής και αναπαραγωγής των κοινωνικών διαιρέσεων, ιεραρχιών και ανισοτήτων στο πεδίο της εκπαίδευσης.
• Να κατανοούν τις διατομές και τη συσχέτιση των πολλαπλών ανισοτήτων (ταξικών, έμφυλων, εθνοτικών) στο πεδίο της εκπαίδευσης.
• Να αναγνωρίζουν διαφορετικές θεωρητικές προσεγγίσεις της Κοινωνιολογίας της εκπαίδευσης, να κατανοούν τα εννοιολογικά τους εργαλεία και να διακρίνουν το είδος των ερωτημάτων που θέτουν και των ερευνητικών προσεγγίσεων στις οποίες οδηγούν.

 Β) Σε επίπεδο δεξιοτήτων

• Να συνδέουν τη θεωρία με την εμπειρική έρευνα, εντοπίζοντας πώς αξιοποιούνται τα εννοιολογικά εργαλεία για την ανάλυση των κοινωνικών ιεραρχιών και ανισοτήτων στο πεδίο της εκπαίδευσης.
• Να αναπτύσσουν ένα κριτικό πρίσμα προσέγγισης των διαδικασιών συγκρότησης της σχολικής γνώσης και της εκπαιδευτικής πράξης και να εντοπίζουν κοινωνικούς μηχανισμούς ελέγχου και (ανα)παραγωγής ανισοτήτων.

Γ) Σε επίπεδο ικανοτήτων

• Να εντοπίζουν και να μελετούν κριτικά ελληνόγλωσση και ξενόγλωσση βιβλιογραφία από τον χώρο της Κοινωνιολογίας της εκπαίδευσης σχετικά με ζητήματα κοινωνικής ανισότητας στην εκπαίδευση.
• Να διατυπώνουν ερευνητικά ερωτήματα στο πλαίσιο των θεματικών του μαθήματος α) προσδιορίζοντας το κατάλληλο κοινωνιολογικό θεωρητικό πλαίσιο και τα αναλυτικά εργαλεία και β) λαμβάνοντας υπόψη τα πορίσματα σχετικών ερευνών.
• Να διακρίνουν τις ιδιαιτερότητες του ελληνικού εκπαιδευτικού πλαισίου και να εντοπίζουν ποιες προσαρμογές χρειάζονται αναλυτικά εργαλεία που προέρχονται από τη διεθνή βιβλιογραφία προκειμένου να χρησιμοποιηθούν για τη μελέτη της ελληνικής εκπαιδευτικής πραγματικότητας.
• Να αναστοχάζονται για το είδος των εκπαιδευτικών πρακτικών που μπορούν να συμβάλουν στην άμβλυνση των ανισοτήτων.

Γενικές ικανότητες

• Αναζήτηση, ανάλυση και σύνθεση δεδομένων και πληροφοριών, με τη χρήση και των απαραίτητων τεχνολογιών.
• Προσαρμογή σε νέες καταστάσεις.
• Αυτόνομη εργασία.
• Εργασία σε διεθνές περιβάλλον.
• Εργασία σε διεπιστημονικό περιβάλλον.
• Παραγωγή νέων ερευνητικών ιδεών.
• Σεβασμός στη διαφορετικότητα και στην πολυπολιτισμικότητα.
• Επίδειξη κοινωνικής, επαγγελματικής και ηθικής υπευθυνότητας και ευαισθησίας σε θέματα φύλου.
• Άσκηση κριτικής και αυτοκριτικής.
• Προαγωγή της ελεύθερης, δημιουργικής και επαγωγικής σκέψης.

Αξιολόγηση

Η αξιολόγηση βασίζεται κατά 30% στη συμμετοχή των φοιτητών/ριών στο μάθημα σε όλη τη διάρκεια του εξαμήνου και κατά 70% στην γραπτή εργασία. Πρόκειται για εργασία 4000 λέξεων σε θέμα σχετικό με το αντικείμενο του μαθήματος, το οποίο εμπίπτει στα ενδιαφέροντα των φοιτητών/ριών και διατυπώνεται μετά από συνεννόηση με τη διδάσκουσα. Η διδάσκουσα εποπτεύει την εξέλιξη της εργασίας με βάση ενδιάμεσα κείμενα που παραδίδει κάθε φοιτητής/τρια σε τρεις προγραμματισμένες συναντήσεις.

Περιεχόμενο μαθήματος

Το μάθημα έχει στόχο να εξοικειώσει τις φοιτήτριες και τους φοιτητές με βασικές θεματικές, εννοιολογικά εργαλεία και ερευνητικές πρακτικές της Κοινωνιολογίας της εκπαίδευσης. Εστιάζει στις πρακτικές που συγκροτούν την εκπαίδευση ως κοινωνικό πεδίο δίνοντας έμφαση στη δυναμική σχέση μεταξύ κοινωνικής δομής και δράσης των κοινωνικών υποκειμένων. Εξετάζει δηλαδή πώς οι εκπαιδευτικοί θεσμοί, διαδικασίες και εμπειρίες διαμορφώνονται από τις κοινωνικές δομές, αλλά ταυτόχρονα συμβάλλουν στη διαμόρφωση των δομών, των κοινωνικών σχέσεων και των κοινωνικών υποκειμένων. Βασικοί άξονες είναι η (ανα)παραγωγή των κοινωνικών ανισοτήτων στην εκπαίδευση (με έμφαση στις ταξικές και τις εθνοπολιτισμικές ανισότητες), η σχολική γνώση και οι εκπαιδευτικοί μηχανισμοί κατηγοριοποίησης και συγκρότησης κοινωνικών και πολιτισμικών ιεραρχήσεων και ταυτοτήτων.

Οι βασικές ενότητες του μαθήματος:

Εκπαίδευση, πολιτισμικό κεφάλαιο και συμβολική βία

Η σχολική γνώση ως κοινωνική κατασκευή: το πλαίσιο της Νέας Κοινωνιολογίας της Εκπαίδευσης

Παιδαγωγική πρακτική και κοινωνικός έλεγχος: η θεωρία των παιδαγωγικών κωδίκων

Πολιτικές της σχολικής γνώσης, εξουσία και σύγκρουση

Σχολική κουλτούρα και αντίσταση

Επιτελεστικότητα, εκπαιδευτική αγορά και εξουσία

Γονικές εκπαιδευτικές πρακτικές και ανισότητες

Εθνοπολιτισμικές διαφορές, ιεραρχήσεις και εκπαιδευτικοί αποκλεισμοί.

Το μάθημα επιχειρεί να αναδείξει τις διαφορετικές θεωρητικές αφετηρίες των προσεγγίσεων που παρουσιάζει, τα εννοιολογικά τους εργαλεία και τα ερευνητικά αποτελέσματα στα οποία οδήγησαν, τοποθετώντας τα στο ιστορικό τους πλαίσιο και επισημαίνοντας αντίστοιχα τα όρια τους. Η ελληνική εκπαιδευτική πραγματικότητα αποτελεί βασικό πεδίο αναφοράς.

Προτεινόμενη βιβλιογραφία

Anyon J., (1981), “Social Class and School Knowledge”, Curriculum Inquiry, 11 (1), 3-42.
Ασκούνη, Ν. (2020), «Σχολείο και κοινωνικές ανισότητες η κοινωνιολογική προσέγγιση της εκπαίδευσης» στο Ανδρούσου Α., Τσάφος Β. (επιμ.), Επιστήμες
της Εκπαίδευσης. Ένα Δυναμικό Επιστημονικό Πεδίο, Αθήνα, Gutenberg, 255-276.
Apple M., Ball S. & Gandin L. A. (2010), «Mapping the sociology of education: social context, power and knowledge» in Apple, M. W. Ball, S. J. Gandin, L.A. (eds) The Routledge International Handbook of the Sociology of Education, London- New York: Routledge, 1-11.
Apple M.W. (1982), Cultural and economic reproduction in education. Essays on class, ideology and the State, London, Boston & Henley, Routledge and Kegan Paul.
Apple M.W. (2000), Official knowledge, (2 nd ed), London, Routledge [ελλ. μτφρ. Επίσημη γνώση (μτφρ. Μ. Μπατίλας), Θεσ/νίκη, Επίκεντρο, 2008].
Ball St.(2003) Class Strategies and the Education Market. The Middle Classes and Social Advantage. Routledge
Ball St.(2003a) “The Teacher's Soul and the Terrors of Perfomativity” Journal of Education Policy 18(2):215-228
Ball St.(2021) Ο Foucault, η εξουσία και η εκπαίδευση. (επιστ. επιμ. Μ. Κολοκυθά. μτφρ. Ρ. Βασιλάκη), Αθήνα Gutenberg.                                                                                                                                                                                   Bernstein B. (1989) Παιδαγωγικοί κώδικες και κοινωνικός έλεγχος, (εισαγ. Μετφρ. Ι. Σολομών), Αθήνα, Αλεξάνδρεια.
Bernstein B. (1977), Class, Codes and Control, vol. 3 Towards a Theory of Educational Transmissions, London, Routledge and Kegan Paul.
Bernstein, B. (2000) Official knowledge and pedagogic identities: the politics of recontexualising, in S. J. Ball (ed.), The Sociology of Education: major themes (London: RoutledgeFalmer).
Bourdieu P., Passeron J.-C. (1970), La reproduction. Eléments pour une théorie du système d’enseignement, Paris, Minuit. [Ελλ. μετάφραση: (2014) Η αναπαραγωγή. Στοιχεία για μια θεωρία του εκπαιδευτικού συστήματος (μτφρ. Γ. Καράμπελας), Αθήνα, εκδ. Αλεξάνδρεια]
Bourdieu P. (1977) “Cultural Reproduction and Social Reproduction” in J. Karabel & A.H. Halsey (eds), Power and Ideology in Education, New York, Oxford University Press (487-510).
Bourdieu P. (1979), La distinction. Critique sociale du jugement, Paris, Minuit. [Ελλ. μετάφραση: (2002), Η διάκριση. Κοινωνική κριτική της καλαισθητικής κρίσης (μτφρ. Κ. Καψαμπέλη) Αθήνα, Πατάκης].
Γούναρη Π., Γρόλλιος Γ. (επιμ) (2010), Κριτική Παιδαγωγική. Μια συλλογή κειμένων, Αθήνα, Gutenberg
Φραγκουδάκη Α. (1985), Κοινωνιολογία της εκπαίδευσης. Θεωρίες για την κοινωνική ανισότητα στο σχολείο, Αθήνα, Παπαζήση.
Giroux A. H. (2001), Theory and Resistance in Education – Towards a Pedagogy of Opposition, London, Bergin & Garvey.
Hoadley U & Muller J. (2010) “Codes, pedagogy and knowledge: advances in Bernsteinian sociology of education” in Apple, M. W. Ball, S. J. Gandin, L.A. (eds) The Routledge International Handbook of the Sociology of Education, London-New York: Routledge, 69-89.
Karabel J. & Halsey A.H. (1977), “Educational Research: A Review and an Interpretation” in J. Karabel & A.H. Halsey (eds) Power and Ideology in Education, New York, Oxford University Press (1-85).
Keddie N. (1971), «Classroom Knowledge» in Young M.F.D. (ed) Knowledge and Control: New Directions for the Sociology of Education, London, Collier-Macmillan, 133-159.
Lareau A. (2000) Home Advantage. Social Class and Parental Intervention in Elementary Education, Lanham: Rowman & Littlefield Publishers.
Lareau, A. (2002) ‘Invisible Inequality: Social Class and Childrearing in Black and White Families’, American Sociological Review, 67: 747–76.
Lareau, A. 2008. Watching, waiting and deciding when to intervene: Race, class and the transmission of advantage. In The way class works: Readings on school, family, and the economy, ed. L. Weis. New York, NY: Taylor & Francis.
Ogbu, J., & Simons, H. (1998). Voluntary and involuntary minorities: a cultural-ecological theory of school performance with some implications for education. Anthropology & Education Quarterly, 29(2), 155-188.
Rist R. (2000), “Student Social Class and Teacher Expectations: The Self-fulfilling Prophecy in Ghetto Education”, Harvard Educational Review, 70, 3, 257-301.
Portes, A. & Fernández-Kelly, P. (2008). No Margin for Error: Educational and Occupational Achievement among Disadvantage Children of Immigrants. Annals of the American Academy of Political and Social Science, 620, 12-36.
Stevens, P. A. J. (2007). «Researching Race/Ethnicity and Educational Inequality in English Secondary Schools: A Critical Review of the Research Literature Between 1980 and 2005», Review of Educational Research, 77(2), 147–185.
Vincent, C. and S. J. Ball (2007) “‘Making Up’ the Middle-Class Child: Families, Activities and Class Dispositions”, Sociology 41(6): 1061–1077.
Vincent, C., Rollock N.,St. J. Ball & D. Gillborn (2012) “Intersectional work and precarious positionings: Black middle-class parents and their encounters with schools in England”. International Studies in Sociology of Education, 22:3, 259-276.
Whitty G. (1985), Sociology and School Knowledge. Curriculum theory research and politics, London, Methuen. [Ελλ. μτφρ. Κοινωνιολογία και Σχολική γνώση. Θεωρία, Έρευνα και Πολιτική του Αναλυτικού Προγράμματος, (μτφρ.Ε. Πολιτοπούλου), Θεσ/νίκη, Επίκεντρο, 2007].
Willis P. (1977), Learning to Labour. How Working Class Kids Get Working Class Jobs, Farnborough, Saxon House [ελλ. μτφρ: Μαθαίνοντας να δουλεύεις. Πώς τα παιδιά εργατικής προέλευσης επιλέγουν δουλειές της εργατικής τάξης (μτφρ Υ. Κοσμά, επιμ. Γ. Πεχτελίδης), Αθήνα, Gutenberg, 2012]
Young M.F.D. (1971), Knowledge and Control: New Directions for the Sociology of Education, London, Collier-Macmillan.
Young M.F.D. (1998), The Curriculum of the Future. From the ‘New Sociology of Education’ to a Critical Theory of Learning, London, Falmer Press.
Young, M. (2007) Bringing Knowledge Back In: From social constructivism to social realism in the sociology of education, London, Routledge.

Έθνος και φυλή

Διδάσκουσα: Φωτεινή Ασημακοπούλου

Προσδοκώμενα αποτελέσματα

Με την επιτυχή ολοκλήρωση του μαθήματος οι μεταπτυχιακοί/ές φοιτητές/τριες θα είναι σε θέση:

 Α) Σε επίπεδο γνώσεων

1. Να έχουν κατακτήσει βασικές γνώσεις για την ανάδυση και εξέλιξη της έννοιας της «φυλής».
2. Να γνωρίζουν βασικά στοιχεία για τη γένεση του ρατσισμού στην Ευρώπη και την Αμερική, τη συνάρτηση της ιδέας της φυλετικής ιδιαιτερότητας με την ανακάλυψη του Νέου Κόσμου με την ευρωπαϊκή αποικιοκρατία και για τον ρόλο του ρατσισμού στην συγκρότηση των ευρωπαϊκών εθνών.
3. Να γνωρίζουν τα επιχειρήματα των φυλετικών θεωριών από τα μέσα του 19ου αιώνα μέχρι και το τέλος του ναζισμού, με ιδιαίτερη έμφαση: στις φυλετικές (ανθρωπολογικο-βιολογικές) θεωρίες του 19ου αιώνα, στον ρατσισμό του 20ού αιώνα (πρακτικές φυλετικών διακρίσεων, διωγμών και εξολόθρευσης) και στις παραλλαγές του σύγχρονου ρατσισμού στη λεγόμενη «μεταναζί εποχή».

Β) Σε επίπεδο δεξιοτήτων

1. Να εξοικειωθούν οι ΜΦ με την έννοια της «φυλής» στις πολλαπλές συνδηλώσεις της και να συγκροτήσουν εικόνα των ιδεολογικών χρήσεων, προεκτάσεων και συνεπειών της στη νεότερη ιστορία.
2. Να διακρίνουν οι ΜΦ τους τρόπους με τους οποίους η έννοια της φυλής παρεισφρέει στην ιδεολογικο-πολιτική ρητορεία της σύγχρονης κοινωνίας.
3. Να αναπτύξουν κριτικές προσεγγίσεις των μορφών με τις οποίες η έννοια της «φυλής» υπεισέρχεται στη διαμόρφωση της ατομικής και της συλλογικής ταυτότητας.
4. Να διερευνήσουν οι ΜΦ συγκεκριμένες περιπτώσεις στις οποίες ρατσιστικές αντιλήψεις δημιουργούν ή ενισχύουν αποκλεισμούς και στερεότυπα, ιδιαίτερα μέσω των εκπαιδευτικών θεσμών.

Γ) Σε επίπεδο ικανοτήτων

1. Να είναι σε θέση οι ΜΦ να μελετούν επιστημονική βιβλιογραφία και να εντοπίζουν τις μη τεκμηριωμένες απόψεις σχετικά με τα θέματα των ανθρώπινων κοινωνιών και των πολιτισμικών ιδιαιτεροτήτων.
2. Να είναι σε θέση οι ΜΦ να διαμορφώσουν το προσωπικό τους επιχείρημα σχετικά με το ζεύγμα «φυλή-ρατσισμός».
3. Να διαχειρίζονται οι ΜΦ θέματα καθημερινού (όλων των μορφών) ρατσισμού

Γενικές ικανότητες

• Αναζήτηση, ανάλυση και σύνθεση δεδομένων και πληροφοριών, με τη χρήση και των απαραίτητων τεχνολογιών
• Προσαρμογή σε νέες καταστάσεις
• Ομαδική και αυτόνομη εργασία
• Σεβασμός στη διαφορετικότητα και στην πολυπολιτισμικότητα
• Επίδειξη κοινωνικής, επαγγελματικής και ηθικής υπευθυνότητας και ευαισθησίας σε θέματα τέχνης
• Άσκηση κριτικής και αυτοκριτικής
• Εργασία σε διεπιστημονικό περιβάλλον
• Προαγωγή της ελεύθερης, δημιουργικής και επαγωγικής σκέψης
• Παραγωγή νέων ερευνητικών ιδεών.

Αξιολόγηση

Η γλώσσα αξιολόγησης είναι η ελληνική.

Η αξιολόγηση πραγματοποιείται στη βάση

(α) της εισήγησης/παρουσίασης των ΜΦ στη διάρκεια του εξαμήνου και

(β) μιας γραπτής εργασίας 3.000-5.000 λέξεων. Στην εργασία οι ΜΦ καλούνται να αναπτύξουν ένα από τα θέματα που προκύπτουν από την προτεινόμενη βιβλιογραφία ή κάποιο άλλο που επιλέγουν οι ίδιοι/ες, εφόσον εντάσσεται στη σχετική θεματική. Αξιολογούνται ο τρόπος παρουσίασης του εκάστοτε θέματος, η δόμηση της επιχειρηματολογίας και η χρήση της σχετικής βιβλιογραφίας.

Περιεχόμενο μαθήματος

Το μάθημα πραγματεύεται την ανάδυση και εξέλιξη της έννοιας της «φυλής», καθώς αυτή μετατρέπεται από εργαλείο ανθρωπολογικής ταξινόμησης σε κριτήριο φυλετικής κατηγοριοποίησης και στη συνέχεια σε μέτρο κοινωνικής ιεράρχησης και αποκλεισμού.
Οι επιμέρους θεματικές περιλαμβάνουν: τη γένεση του ευρωπαϊκού ρατσισμού, τη συνάρτηση της ιδέας της φυλετικής ιδιαιτερότητας με την ανακάλυψη του Νέου Κόσμου, με την ευρωπαϊκή αποικιοκρατία αλλά και με την ιδέα της επιστροφής στη μητέρα Ασία, καθώς και το ρόλο του ρατσισμού στην συγκρότηση των ευρωπαϊκών εθνών.
Εξετάζονται επίσης τα επιχειρήματα των φυλετικών θεωριών από τα μέσα του 19ου αιώνα μέχρι και το τέλος του ναζισμού, με ιδιαίτερη έμφαση στις φυλετικές (ανθρωπολογικο-βιολογικές) θεωρίες του 19ου αιώνα, στον ρατσισμό του 20ού αιώνα (πρακτικές φυλετικών διακρίσεων, διωγμών και εξολόθρευσης) και στις παραλλαγές του σύγχρονου ρατσισμού στη λεγόμενη ‘μεταναζί εποχή’.
Τέλος, διερευνώνται οι συνέπειες του ρατσισμού στα εκάστοτε ιστορικά τους συμφραζόμενα (Ολοκαύτωμα, γενοκτονίες, εθνοκαθάρσεις, διωγμοί μειονοτήτων, ξενοφοβία, βίαιες εθνικιστικές ή εθνοτικές κινητοποιήσεις) και στο πώς αυτές επηρεάζουν τη συλλογική συνείδηση, ιδιαίτερα μέσω των εκπαιδευτικών θεσμών.

Προτεινόμενη βιβλιογραφία

Βιβλία

Άρεντ Χάνα, Το ολοκληρωτικό σύστημα, εκδ. Ευρύαλος, 1988) [ελλ. Μετάφραση της αγγλικής έκδοσης, The Origins of Totalitarianism (1951)].
Balibar Étienne, Immanuel Wallerstein, Φυλή, Έθνος, Τάξη. Οι διφορούμενες ταυτότητες, Αθήνα, Πολίτης, 1991.
Banton Michael, Racial theories, Cambridge University Press, 1998.
Banton Michael, Sociologie des relations raciales, Παρίσι, Payot, 1971.
Barker Martin, The New Racism, Λονδίνο, Junction Books, 1981.
Benedict Ruth, Race and Racism, Λονδίνο, Routledge and Kegan Paul, 1942 [1η έκδ.].
Cavalli-Sforza, Luca και Francesco, Qui Sommes-Nous? Une Histoire de la Diversité Humaine, Παρίσι, Albin Michel. 1994.
Derrida Jacques, Η τελευταία λέξη του ρατσισμού, Αθήνα, Άγρα, χ.χ.
Donald James, Rattansi Ali (επιμ.), ‘Race’, culture and difference, Λονδίνο, Sage, 1992.
Guillaumin Colette, L’ idéologie raciste. Genèse et langage actuel, Χάγη, Mouton, 1972.
Hálfdanarson Guðmundur (επιμ.), Φυλετικές διακρίσεις στην ευρωπαϊκή ιστορία, Θεσσαλονίκη, Επίκεντρο, 2006.
Hobsbaum E. J., Έθνη και εθνικισμός, από το 1780 μέχρι σήμερα. Πρόγραμμα, μύθος, πραγματικότητα, Εκδόσεις Καρδαμίτσα, Αθήνα 1994.
Horkheimer Max, Οι Εβραίοι και η Ευρώπη, Αθήνα, Έρασμος, 1985.
Λακού-Λαμπάρτ Φιλίπ, Νανσύ Ζαν-Λυκ, Ο μύθος του ναζισμού, Αθήνα, Εστία, 2008.
Λέκκας Παντελής, Το παιχνίδι με το χρόνο. Εθνικισμός και νεοτερικότητα, Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2001.
Macedo Donaldo, Gounari Panagyota, Η παγκοσμιοποίηση του ρατσισμού, Θεσ/νίκη, Επίκεντρο, 2008.
Memmi Albert, Le racisme, Παρίσι, Gallimard, 1994.
Παπαδημητρίου Ζήσης, Ο ευρωπαϊκός ρατσισμός, Αθήνα, Ελληνικά γράμματα, 2000.
Poliakov Léon, Le Mythe aryen. Essai sur les sources du racisme et des nationalismes, Paris, Calmann-Lévy, 1971 [The Aryan Myth: A History of Racist and Nationalist Ideas In Europe, Sussex University Press, 1974].
Rees Laurence, Οι Ναζί, Αθήνα, εκδ. Πατάκη, 2008.
Schnapper Dominique, Allemand Sylvain, Κρίνοντας το ρατσισμό, Αθήνα, εκδ. Πατάκη, 2006.
Strauss Claude-Lévi, Φυλή και Ιστορία, Αθήνα, εκδ. Πατάκη, 2002.
Taguieff Pierre André, «Les metamorphoses idéologiques du racisme et la crise de l’antiracisme», στο συλλογικό Face au racisme, Παρίσι, La Decouverte, 1991.
Taguieff Pierre André, Finkielkraut Alain, Jew. Η νέα εβραιοφοβία. Στο όνομα του άλλου, Αθήνα, Πόλις, 2005.
Taguieff Pierre André, La force du prejugé, Παρίσι, La Decouverte, 1987.
Taguieff Pierre André, Ο μύθος των «Σοφών της Σιών» από τη «διεθνή εβραϊκή συνωμοσία» στην «παγκόσμια σιωνιστική επιβουλή», Αθήνα, Πόλις, 2006.
Todorov Tzvetan, Nous et les autre: la réflexion française sur la diversité humaine, Seuil 1989.
Wieviorka Michel, Le racisme, une introduction, Παρίσι, La Decouverte, 1998.
Wieviorka Michel, Racisme et modernité, Παρίσι, La Decouverte, 1993.
Wimmer Andreas, «Explaining xenophobia and racism: A critical review of current research approaches», Ethnic and Racial Studies 20, 1, 1997, σ. 17-41.

Άρθρα
Balibar Étienne, «Ρατσισμός και εθνικισμός», πρδ. Ο Πολίτης, 88-89 (1988), σ. 61-67.
Κούβελας Ηλίας, «Ο νέος βιολογικός ντετερμινισμός-κοινωνιοβιολογία, πρδ. Σύγχρονα Θέματα, 1 (1978), σ. 79-85.
Taguieff Pierre André, «Ρατσισμός και αντιρατσισμός», πρδ. Ο Πολίτης, 122 (1993), σ. 43-49.
Taguieff Pierre André, «L’identité nationale saisie par les logiques de racisation. Aspects, figures et problèmes du racisme différentialiste», Mots, 12 (1986), σ. 91-128.

Ταυτότητες και ομάδες: Η συνάντηση του ψυχικού με το κοινωνικό

Διδάσκουσα: Θάλεια Δραγώνα

Προσδοκώμενα αποτελέσματα

Με την επιτυχή ολοκλήρωση του μαθήματος οι μεταπτυχιακοί/ες φοιτητές/τριες θα είναι σε θέση:

Α) Σε επίπεδο γνώσεων
• Να κατανοούν διαστάσεις της κοινωνίας στις οποίες συμπεριλαμβάνονται οι ομάδες, οι κοινωνικές οργανώσεις και οι θεσμοί, οι κοινές διαδικασίες νοηματοδότησης, οι αναπαραστάσεις και ο λόγος, οι κοινωνικές νόρμες
και οι κοινωνικοί ρόλοι.
• Να παρακολουθήσουν το πέρασμα από το άτομο στις μορφές ζωής κα στις δραστηριότητες που συγκροτούν το επίπεδο του κοινωνικού.
• Να κατανοούν τη χαρακτηριστική σκοπιά που υιοθετεί η πειραματική κοινωνική ψυχολογία, η ψυχοδυναμική θεωρία και ο κοινωνικός κονστρουξιονισμός απέναντι στις ταυτότητες, στις ομάδες και στα κοινωνικά ζητήματα.
• Να μπορούν να διακρίνουν τα είδη των ερωτημάτων που θέτουν, τα εννοιολογικά λεξιλόγια που έχουν αναπτύξει, και το είδος της έρευνας που πραγματοποιούν η κάθε μια από τις τρεις παραπάνω προσεγγίσεις.

Β) Σε επίπεδο δεξιοτήτων
• Να μπορούν να συνδυάσουν τη θεωρία με την εμπειρική μελέτη
• Να αναπτύξουν έναν κριτικό, συγκριτικό και αξιολογικό προσανατολισμό. Να αξιολογήσουν τα δυνατά και τα αδύνατα σημεία διαφορετικών θεωριών και προσεγγίσεων, να επιλέξουν ανάμεσα σε αυτές και να αναπτύξουν επιχειρήματα για τις επιλογές τους.

Γ) Σε επίπεδο ικανοτήτων
• Να μπορούν να εντοπίζουν και να μελετούν κριτικά ελληνική και ξένη βιβλιογραφία σχετικά με τα ζητήματα που άπτονται των ταυτοτήτων, των ομάδων και των κοινωνικών ζητημάτων από την πλευρά της κοινωνικής ψυχολογίας
• Να μπορούν να δουλέψουν ομαδικά.

Γενικές ικανότητες

• Υιοθέτηση ενός κριτικού προσανατολισμού
• Ομαδική εργασία
• Αυτόνομη εργασία
• Αξιοποίηση της διεπιστημονικότητας
• Αναγνώριση της διαπλοκής ταυτότητας και ετερότητας στη δημιουργία διακρίσεων και αποκλεισμών
• Προαγωγή της ελεύθερης, δημιουργικής και επαγωγικής σκέψης.

Αξιολόγηση

Η αξιολόγηση είναι διαμορφωτική και συμπερασματική. Η γλώσσα αξιολόγησης είναι η ελληνική.

Το μάθημα αξιολογείται με βάση προφορικές παρουσιάσεις στην τάξη, την προφορική συμμετοχή στο μάθημα, και την τελική γραπτή εργασία 3.000 λέξεων.

Περιεχόμενο μαθήματος

Το μάθημα επικεντρώνεται σε δύο από τις κεντρικότερες, και αλληλένδετες, θεματικές της σύγχρονης κοινωνικής ψυχολογίας: την ταυτότητα και τις ομαδικές σχέσεις. Η θεματολογία εκτείνεται σε τέσσερις ενότητες:

(α) Πειραματικές έρευνες των ομαδικών φαινομένων

H πρώτη ενότητα του μαθήματος αφιερώνεται στη μελέτη των φαινομένων που διέπουν τις ομάδες, έτσι όπως μελετήθηκαν από την πειραματική κοινωνική ψυχολογία, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στις διαδικασίες της κοινωνικής επιρροής. Αναλύονται κλασικές μελέτες από τη δεκαετία του 1930 και μετέπειτα καθώς και οι πρόσφατες εξελίξεις γύρω από τη μειονοτική επιρροή, την κοινωνική ταυτότητα και την κατηγοριοποίηση. Τέλος, αναδεικνύεται η σημασία αυτών των ερευνών για τη λειτουργία των ομάδων στο φυσικό περιβάλλον όπως είναι οι ομάδες στο χώρο εργασίας, στο πολιτικό πεδίο και οι ομάδες λήψης αποφάσεων.

(β) H ψυχοδυναμική ανάλυση της διεργασίας ομάδας

Όπως στην πρώτη ενότητα έτσι και στη δεύτερη εξετάζεται η δύναμη που έχουν οι ομάδες να επηρεάζουν την ατομική συμπεριφορά, η εμπειρία και η από κοινού κατασκευή της πραγματικότητας καθώς και οι ιδιότητες που χαρακτηρίζουν τις ομάδες αυτές καθεαυτές. H διαφορά με την πρώτη ενότητα έγκειται στον τρόπο με τον οποίον αντιμετωπίζονται οι εμπλεκόμενες ψυχολογικές διεργασίες, η φύση των υποκειμένων και η σχέση τους με τις ομάδες. Το βασικό επιχείρημα είναι ότι στις ομάδες «οι άλλοι» και «η ομάδα ως σύνολο» παράγουν φαινόμενα που βρίσκονται στη σφαίρα του ασυνειδήτου και του παραλόγου. Έτσι η έμφαση στο μέρος αυτό δεν είναι στη γνωστική επεξεργασία της πληροφορίας που είναι κατά βάση συνειδητή και προσπελάσιμη αλλά στα ασυνείδητα κίνητρα, στην ασυνείδητη επικοινωνία και στις διεργασίες ταύτισης και προβολής.

(γ) Στάσεις και κοινωνικές αναπαραστάσεις

H ενότητα αυτή ασχολείται λιγότερο με τη διεργασία ομάδας και περισσότερο με τις αναπαραστάσεις για τον κόσμο και τις αξιολογήσεις που τις συνοδεύουν. H κοινωνική ψυχολογία έχει συχνά αντιμετωπίσει αυτά τα θέματα μέσα από μια ατομικιστική οπτική και έχει χρησιμοποιήσει έννοιες όπως στάσεις, πιστεύω, στερεότυπα. H ανάλυση σ’ αυτό το μέρος αντιτίθεται σ’ αυτήν την ατομικιστική οπτική και υποστηρίζει ότι οι αξιολογήσεις που κάνουν οι άνθρωποι βασίζονται στις κοινές τους απόψεις για τον κόσμο που στη συνέχεια ενεργοποιούνται μέσα από την κοινωνική αλληλεπίδραση και ενισχύονται μέσα από τα μαζικά μέσα επικοινωνίας. Ειδικότερα, εισάγονται τρείς εναλλακτικές προσεγγίσεις της μελέτης των αναπαραστάσεων και των κατ’ επέκταση αξιολογήσεων: θεωρία των στάσεων, θεωρία κοινωνικών αναπαραστάσεων και ψυχολογία του λόγου.

(δ) Διομαδική σύγκρουση και ρατσισμός

Στην τελευταία ενότητα αναλύονται μια σειρά από θέματα που αναφέρονται σε φαινόμενα καθημερινής ή ευρύτερης σύγκρουσης και που έχουν απασχολήσει την κοινωνική ψυχολογία σχετικά πρόσφατα. Tα φαινόμενα αυτά είναι κάποτε παγκόσμιας σημασίας και έχουν πολύπλοκη πολιτική, οικονομική και κοινωνική ιστορία. Ωστόσο εφόσον εμπλέκουν άτομα που δρουν σε ατομική ή συλλογική βάση θέτουν σημαντικά ερωτήματα για τις ψυχολογικές διαστάσεις της κοινωνικής σύγκρουσης και γι’ αυτό που στην κοινωνική ψυχολογία είναι γνωστό ως δι-ομαδικές σχέσεις. Επιλέγεται ως παραδειγματική δι-ομαδική συνθήκη το θέμα του ρατσισμού.

Προτεινόμενη βιβλιογραφία

Adorno, Τ., Frenkel-Brunswik, Levinson, Ε.D.J., Sanford, R.N. The Authoritarian Personality.  New York:Harper and Row, 1950.

Augustinos, M. και Walker, I. (1995) Social Cognition: An Integrated Introduction. London: Sage.

Billig, M., Condor, S., Edwards, D., Gane, M., Middleton, D., Radley, A.  (1988). Ideological Dilemmas: A Social Psychology of Everyday Thinking. London: Sage

Bion, W. R. (1961) Experiences in Groups and Other Papers. London: Tavistock Publications.

Dickerson, P. (2021). Κοινωνική Ψυχολογία: Παραδοσιακές και κριτικές προσεγγίσεις. Μτφ: Τ. Μιχαλά. Αθήνα: Κριτική.

Fanon, F.  (1967). Black Skin, White Masks. New York: Grove Press.

Gergen, K. (2009) Relational Being: Beyond Self and Community. Oxford: Oxford University Press.

Miell, D. και Dallos, R. (επιμ.) (2007) Διαπροσωπικές σχέσεις: Μια συνεχής κοινωνική αλληλεπίδραση.  Μετάφραση: Π. Παναγιωτοπούλου. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.

Μποζατζής, Ν. και Δραγώνα, Θ.  (επιμ.) (2011) Κοινωνική Ψυχολογία: Η στροφή στο λόγο. Αθήνα: Μεταίχμιο.

Ναυρίδης, Κ. (2005) Ψυχολογία των ομάδων: Κλινική ψυχοδυναμική προσέγγιση. Αθήνα: Παπαζήσης.

Παπαστάμου, Σ. (επιμ.) (1990) Σύγχρονες έρευνες στην κοινωνική ψυχολογία: Διομαδικές σχέσεις. Αθήνα: Οδυσσέας.

Parekh, B. (2008) A New Politics of Identity: Political principles for an interdependent world.  New York: Palgrave.

Potter, J. και Wetherell, M. (2007) Λόγος και Κοινωνική Ψυχολογία: Πέρα από τις στάσεις και τη συμπεριφορά. Αθήνα: Μεταίχμιο, 2007.

Χαρίτου-Φατούρου, Μ. (2003). Ο βασανιστής ως όργανο της καρατικής εξουσίας. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.

Χρηστάκης, Ν. (2010) Το πρόσωπο και οι άλλοι: Θέματα επικοινωνίας και κοινωνικής ψυχολογίας. Αθήνα: Παπαζήσης.

Wetherell, M. (επιμ.) (2005) Ταυτότητες, ομάδες και κοινωνικά ζητήματα. Μετάφραση Ν. Μποζατζής. Αθήνα: Μεταίχμιο.

Wetherell, M. και Potter, J. (1992) Mapping the Language of Racism. New York: Harvester Wheatsheaf.

Young- Bruehl, E. (1996). The Anatomy of Prejudice. Cambridge, M.A.: Harvard University Press.

Κείμενα και ταυτότητες

Διδάσκουσα: Βίλλυ Τσάκωνα 

Προσδοκώμενα αποτελέσματα

Με την επιτυχή ολοκλήρωση του μαθήματος οι μεταπτυχιακοί/ές φοιτητές/τριες θα είναι σε θέση:

 Α) Σε επίπεδο γνώσεων

1. να αντιλαμβάνονται ότι ο λόγος (προφορικός, γραπτός, ψηφιακός) αποτελεί κοινωνική πρακτική μέσα από την οποία κατασκευάζεται η κοινωνική πραγματικότητα, τα κοινωνικά γεγονότα, οι κοινωνικές ταυτότητες και οι κοινωνικές σχέσεις των ομιλητών/τριών.
2. να γνωρίζουν ορισμένες βασικές έννοιες, μεθόδους έρευνας και ανάλυσης, καθώς και συγκεκριμένα αναλυτικά εργαλεία από τους χώρους της Ανάλυσης Λόγου και της Πραγματολογίας.
3. να αντιλαμβάνονται τη σημασία του λόγου για την κατασκευή ταυτοτήτων με βάση τις αρχές της Κοινωνικής Κατασκευής, καθώς και ότι μέσω του λόγου οι ομιλητές/τριες τοποθετούνται ιδεολογικά απέναντι σε κυρίαρχες θέσεις και πρακτικές και οριοθετούν τις κοινωνικές ομάδες στις οποίες ανήκουν ή δεν ανήκουν.
4. να γνωρίζουν ότι η κατασκευή ταυτότητας μέσω του λόγου δεν αφορά μόνο θεσμοποιημένα ή επίσημα κειμενικά είδη, αλλά και όλα τα κειμενικά είδη καθημερινής χρήσης ή που προέρχονται από μη θεσμοποιημένα ή ανεπίσημα περικείμενα.

Β) Σε επίπεδο δεξιοτήτων

1. να εφαρμόζουν θεωρητικά και αναλυτικά μοντέλα από την Ανάλυση Λόγου και την Πραγματολογία για την ανάλυση αυθεντικών κειμένων και τον εντοπισμό των ποικίλων ταυτοτήτων που μπορεί να κατασκευάζονται μέσα σε αυτά.
2. μέσα από τις αναλύσεις τους να αναδεικνύουν τις ταυτότητες και ταυτόχρονα τις ιδεολογικές τοποθετήσεις των ομιλητών/τριών ή συγγραφέων των υπό εξέταση κειμένων.
3. να επεξεργάζονται κριτικά επικοινωνιακές και κοινωνικές ανισότητες που κατασκευάζονται μέσα από τον λόγο σε ποικίλα κειμενικά είδη, καθώς και να αναγνωρίζουν την κοινωνική απόσταση ή εγγύτητα που κατασκευάζεται μέσα σε αυτά.

Γ) Σε επίπεδο ικανοτήτων

1. να είναι σε θέση να εντοπίζουν και να μελετούν κριτικά ελληνική και ξένη βιβλιογραφία σχετικά με ζητήματα που εντάσσονται στους χώρους της Ανάλυσης Λόγου και της Πραγματολογίας.
2. να εντοπίζουν τα εκάστοτε κατάλληλα θεωρητικά πλαίσια και αναλυτικά εργαλεία που θα τους είναι χρήσιμα ώστε να διεξάγουν έρευνα που να αφορά τις κοινωνικές ταυτότητες και ανισότητες και την κατασκευή τους σε ποικίλα κειμενικά είδη.
3. να συμμετέχουν στη σύνταξη ερευνητικών προτάσεων ως μέλη μιας ερευνητικής ομάδας.

Γενικές ικανότητες

• Αναζήτηση, ανάλυση και σύνθεση δεδομένων και πληροφοριών, με τη χρήση και των απαραίτητων τεχνολογιών. Προσαρμογή σε νέες καταστάσεις.
• Αυτόνομη εργασία.
• Εργασία σε διεθνές περιβάλλον.
• Εργασία σε διεπιστημονικό περιβάλλον.
• Παραγωγή νέων ερευνητικών ιδεών.
• Σεβασμός στη διαφορετικότητα και στην πολυπολιτισμικότητα.
• Επίδειξη κοινωνικής, επαγγελματικής και ηθικής υπευθυνότητας και ευαισθησίας σε θέματα φύλου.
• Προαγωγή της ελεύθερης, δημιουργικής και επαγωγικής σκέψης

Αξιολόγηση

Η αξιολόγηση είναι διαμορφωτική και συμπερασματική. Η γλώσσα αξιολόγησης είναι η ελληνική.

Το μάθημα αξιολογείται με προφορική παρουσίαση στην τάξη και εβδομαδιαίες γραπτές εργασίες. Επίσης βαθμολογείται η προφορική συμμετοχή στο μάθημα. Στο eclass βρίσκεται αναρτημένο το διάγραμμα του μαθήματος το οποίο περιέχει αναλυτικές οδηγίες για τον τρόπο αξιολόγησης, την εκπόνηση των εργασιών και τη βαρύτητά τους στην αξιολόγηση. Πιο συγκεκριμένα:

Με την ολοκλήρωση κάθε θεματικής ενότητας, οι φοιτητές/τριες καλούνται να μελετήσουν την προτεινόμενη βιβλιογραφία και να ετοιμάσουν γραπτή περίληψη ενός ερευνητικού άρθρου ως μέρος της αξιολόγησής τους (15%).

Κάθε φοιτητής/τρια ατομικά αναλαμβάνει προφορική παρουσίαση βιβλιογραφίας σχετικής με τις θεματικές του μαθήματος (40%)

Οι φοιτητές/τριες μελετούν μέρος της βιβλιογραφίας που παρουσιάζεται από τους/τις συμφοιτητές/τριές τους και ετοιμάζουν περιλήψεις συγκεκριμένων ερευνητικών άρθρων (15%).

Οι φοιτητές/τριες συμμετέχουν ενεργά στην ανάλυση δεδομένων σχετικών με τις θεματικές ενότητες του μαθήματος κατά τη διάρκειά του (30%).

Περιεχόμενο μαθήματος

Το μάθημα περιλαμβάνει διαφορετικές προσεγγίσεις που εντάσσονται στους χώρους της Ανάλυσης Λόγου (Discourse Analysis) και της Πραγματολογίας (Pragmatics) και δίνει έμφαση σε ζητήματα κατασκευής ταυτοτήτων μέσω ποικίλων φαινομένων του λόγου. Αντλώντας από την προσέγγιση της Κοινωνικής Κατασκευής (Social Constructionism), οι ταυτότητες νοούνται όχι ως εγγενείς, στατικές και αναλλοίωτες ιδιότητες των ομιλητών/τριών, αλλά ως δυναμικές, κοινωνικά προσδιορισμένες και πολλαπλές κατασκευές των ομιλητών/τριών ανάλογα με τους συγκεκριμένους επικοινωνιακούς και κοινωνικούς στόχους τους και τις εκάστοτε περιστάσεις. Επιμέρους θεματικές του μαθήματος:

1. Εισαγωγή στην Ανάλυση Λόγου (ορισμός κειμένου, περικειμένου και κειμενικού είδους, Αρχή της Συνεργασίας, Θεωρία Γλωσσικών Πράξεων, Ταυτότητες με βάση την προσέγγιση της Κοινωνικής Κατασκευής)
2. Η δείξη ως μηχανισμός κατασκευής κοινωνικής απόστασης και εγγύτητας
3. Ευγένεια, πρόσωπο (face) και κοινωνική απόσταση ή εγγύτητα
4. Οι αφηγήσεις ως πεδίο κατασκευής ταυτοτήτων
5. Το χιούμορ ως εργαλείο κατασκευής ταυτοτήτων και κοινωνικών ανισοτήτων
6. Η γλωσσική δημιουργικότητα ως μέσο κατασκευής ταυτοτήτων
7. Ανάλυση Συνομιλίας και κατασκευή ταυτοτήτων.

Προτεινόμενη βιβλιογραφία

Βιβλία

• Αρχάκης, Α. 2011/2005. Γλωσσική διδασκαλία και σύσταση των κειμένων, 2η έκδ. Αθήνα: Πατάκης.
• Αρχάκης, Α. 2020. Από τον εθνικό στον μετα-εθνικό λόγο: Μεταναστευτικές ταυτότητες και κριτική εκπαίδευση. Αθήνα: Πατάκης.
• Αρχάκης, Α. & Τσάκωνα, Β. 2011. Ταυτότητες, αφηγήσεις και γλωσσική εκπαίδευση. Αθήνα: Πατάκης.
• Attardo, S. 2001. Humorous Texts: A Semantic and Pragmatic Analysis. Berlin: Mouton de Gruyter.
• Attardo, S. 2020. The Linguistics of Humor. Oxford: Oxford University Press.
• Austin, J. L. 1962. How to Do Things with Words, 2η έκδ. Επιμ.: J. O. Urmson & M. Sbisà. Cambridge: Harvard University Press.
• Bell, A. 1991. The Language of News Media. Oxford: Blackwell.
• Benwell, B. & Stokoe, E. 2006. Discourse and Identity. Edinburgh: Edinburgh University Press.
• Brown, G. & Yule, G. 1983. Discourse Analysis. Cambridge: Cambridge University Press.
• Brown, P. & Levinson, S. C. 1987. Some Universals in Language Usage. Cambridge: Cambridge University Press.
• Γεωργακοπούλου, Α. & Γούτσος, Δ. 2011/1999. Κείμενο και επικοινωνία. Ανανεωμένη έκδοση. Αθήνα: Πατάκης.
• Γεωργαλίδου, Μ., Σηφιανού, Μ. & Τσάκωνα, Β. (επιμ.). 2014. Ανάλυση λόγου: Θεωρία και εφαρμογές. Αθήνα: Νήσος.
• De Fina A, Schiffrin, D. & Bamberg, M. (επιμ.) (2006). Discourse and Ιdentity. Cambridge: Cambridge University Press.
• De Fina, A. & Georgakopoulou, A. 2015. The Handbook of Narrative Analysis. Malden: Wiley Blackwell.
• Carter, R. 2004. Language and Creativity. The Art of Common Talk. Routledge: London.
• Gee, J. P. 2011. How to Do Discourse Analysis: A Toolkit. Oxon: Routledge.
• Georgakopoulou, A. & Goutsos, D. 2004/1997. Discourse Analysis: An Introduction, 2η έκδ. Edinburgh: Edinburgh University Press.
• Hutchby, I. & Wooffitt, R. 2008. Conversation Analysis, 2η έκδ. Oxford: Blackwell.
• Jones, R. (επιμ.). 2016. The Routledge handbook of Language and Creativity. London: Routledge.
• Κακαβούλια, Μ. & Πολίτης, Π. (επιμ.) 2022. Αφήγηση: Μια πολυεπιστημονική προσέγγιση. Αθήνα: Gutenberg.
• Κανάκης, Κ. 2007. Εισαγωγή στην πραγματολογία: Γνωστικές και κοινωνικές όψεις της γλωσσικής χρήσης. Αθήνα: Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου.
• Labov, W. 1972. Language in the Inner City. Philadelphia: University of Pennsylvania Press.
• Levinson, S. C. 1983. Pragmatics. Cambridge: Cambridge University Press.
•  Maybin, J. & Swann, J. (επιμ.) 2006. The Art of English: Everyday Creativity. Basingstoke/Milton Keynes: Palgrave MacMillan, The Open University.
• Μπέλλα, Σ. 2015. Πραγματολογία: Από τη γλωσσική επικοινωνία στη γλωσσική διδασκαλία. Αθήνα: Gutenberg.
• Μπουκάλα, Σ. & Στάμου, Α. Γ. (επιμ.) 2020. Κριτική ανάλυση λόγου: (Απο)δομώντας την ελληνική πραγματικότητα. Αθήνα: Νήσος.
• Sifianou, M. 1999. Politeness Phenomena in England and Greece. Oxford: Oxford University Press.
• Στάμου, Α. Γ. 2020. Γερμανικότητα-ελληνικότητα: Ταυτότητες στον λόγο της μαζικής κουλτούρας. Αθήνα: Πεδίο.
• Swann, J., Pope, R. & Carter, R. (επιμ.). 2011. Creativity in Language and Literature: The State of the Art. Basingstoke: Palgrave Macmillan.
• Tannen, D., Hamilton, H. E. & Schiffrin, D. 2015. The Handbook of Discourse Analysis, 2η έκδ. Malden: Wiley Blackwell.
• Τσάκωνα, Β. 2013. Η κοινωνιογλωσσολογία του χιούμορ: Θεωρία, λειτουργίες και διδασκαλία. Αθήνα: Εκδόσεις Γρηγόρη.
• Tsakona, V. 2020. Recontextualizing Humor: Rethinking the Analysis and Teaching of Humor. Boston: De Gruyter Mouton.
• Wooffitt, Robin. 2005. Conversation Analysis and Discourse Analysis: A Comparative and Critical Introduction. London: Sage.
• Yule, G. 2006. Πραγματολογία. Μετάφραση: Α. Αλβανούδη & Χ. Καπελλίδη. Επιμέλεια: Θ.-Σ. Παυλίδου. Θεσσαλονίκη: Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών [Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη].
• Zienkowski, J., Östman, J.-O. & Verschueren, J. (επιμ.) 2011. Discursive Pragmatics. Amsterdam: John Benjamins.Άρθρα
  • Αρχάκης, Α. & Τσάκωνα, Β. 2022. Γλώσσα και ταυτότητα. Στο Δ. Γούτσος & Σ. Μπέλλα (επιμ.), Κοινωνιογλωσσολογία. Αθήνα: Gutenberg, 233-266.
  • Bamberg, M. 1997. Positioning between structure and performance. Journal of Narrative and Life History 7, 335-342.
• Bamberg, M. 2004. Form and functions of “slut-bushing” in male identity construction in 15-year-olds. Human Development 47, 331-353.
  • Vasilopoulou, A., Hadjidemetriou, C. & Terkourafi, M. 2010. Introducing Greek conversation analysis. Journal of Greek Linguistics 10: 155-183.

Συναφή επιστημονικά περιοδικά (ενδεικτικά)
• Discourse and Society
• Discourse, Context and Media
• Discourse Processes
• Discourse Studies
• Journal of Language and Politics
• Journal of Pragmatics
• Pragmatics
• Pragmatics and Society
• Text and Talk

Μειονότητες, μετανάστες, πρόσφυγες στην εκπαίδευση (Το μάθημα δεν θα διδαχθεί το ακαδ. έτος 2023-2024)

Διδάσκουσες: Αλεξάνδρα Ανδρούσου, Νέλλη Ασκούνη

Προσδοκώμενα αποτελέσματα

Με την επιτυχή ολοκλήρωση του μαθήματος οι μεταπτυχιακοί/ές φοιτητές/τριες θα είναι σε θέση:

 Α) Σε επίπεδο γνώσεων

• Να κατανοούν την ιστορικότητα του μεταναστευτικού φαινομένου, τις κοινωνικές διεργασίες κατασκευής των κατηγοριών «μετανάστης» και «πρόσφυγας» και τις συνακόλουθες ιεραρχήσεις και ανισότητες.
• Να κατανοούν τα ζητήματα που θέτει στα εθνικά εκπαιδευτικά συστήματα ο πολυπολιτισμικός χαρακτήρας των σύγχρονων δυτικών κοινωνιών.
• Να γνωρίζουν βασικές θεωρητικές προσεγγίσεις σχετικά με τη διαχείριση της εθνοπολιτισμικής ποικιλομορφίας στην εκπαίδευση.
• Να γνωρίζουν τα ερευνητικά δεδομένα για την εκπαίδευση μειονοτήτων, μεταναστών και προσφύγων στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα.
• Να γνωρίζουν συστηματικές εκπαιδευτικές παρεμβάσεις για μειονότητες (πχ ρομά και μειονότητα της Θράκης) και πρόσφυγες που έχουν οργανωθεί στο ελληνικό πλαίσιο και τις αντίστοιχες ερευνητικές προσεγγίσεις.

Β) Σε επίπεδο δεξιοτήτων

• Να συνδέουν τη θεωρία με την εμπειρική έρευνα, αξιοποιώντας τα εννοιολογικά εργαλεία για την ανάλυση των κοινωνικών ιεραρχιών και διακρίσεων εις βάρος των μεταναστών, μειονοτήτων, προσφύγων στο πεδίο της εκπαίδευσης.
• Να αναπτύσσουν ένα κριτικό πρίσμα προσέγγισης των μηχανισμών ένταξης και αποκλεισμών των εθνικά/εθνοτικά «Άλλων» στο επίπεδο της εκπαιδευτικής πράξης.
• Να αξιοποιούν τη θεωρία και την έρευνα ώστε να διατυπώνουν ερωτήματα σχετικά με την ίδια την εκπαιδευτική πράξη και τους τρόπους παρέμβασης σε τάξεις με ετερογενές μαθητικό κοινό ως προς τα εθνοπολιτισμικά χαρακτηριστικά.
• Να συνδέουν κριτικά τις εμπειρικές γνώσεις από τους χώρους εργασίας τους με τη θεωρητική γνώση.

Γ) Σε επίπεδο ικανοτήτων

• Να εντοπίζουν και να μελετούν κριτικά ελληνόγλωσση και ξενόγλωσση βιβλιογραφία από τον χώρο των κοινωνικών επιστημών σχετικά με τα ζητήματα της εκπαίδευσης μεταναστών, προσφύγων και μειονοτήτων.
• Να διατυπώνουν ερευνητικά ερωτήματα στο πλαίσιο των θεματικών του μαθήματος α) προσδιορίζοντας το κατάλληλο θεωρητικό πλαίσιο και τα αναλυτικά εργαλεία και β) λαμβάνοντας υπόψη τα πορίσματα σχετικών ερευνών.
• Να διακρίνουν τις ιδιαιτερότητες του ελληνικού εκπαιδευτικού πλαισίου και να εντοπίζουν ποιες προσαρμογές χρειάζονται αναλυτικά εργαλεία που προέρχονται από τη διεθνή βιβλιογραφία προκειμένου να χρησιμοποιηθούν για τη μελέτη της ελληνικής εκπαιδευτικής πραγματικότητας.
• Να αναστοχάζονται για το είδος των εκπαιδευτικών πρακτικών που μπορούν να συμβάλουν στην κοινωνική ένταξη και την εκπαιδευτική συμπερίληψη των παιδιών μεταναστών, προσφύγων και μειονοτήτων.

Γενικές ικανότητες

• Αναζήτηση, ανάλυση και σύνθεση δεδομένων και πληροφοριών, με τη χρήση και των απαραίτητων τεχνολογιών.
• Προσαρμογή σε νέες καταστάσεις.
• Αυτόνομη εργασία.
• Ομαδική εργασία.
• Εργασία σε διεθνές περιβάλλον.
• Εργασία σε διεπιστημονικό περιβάλλον.
• Παραγωγή νέων ερευνητικών ιδεών.
• Σεβασμός στη διαφορετικότητα και στην πολυπολιτισμικότητα.
• Επίδειξη κοινωνικής, επαγγελματικής και ηθικής υπευθυνότητας και ευαισθησίας σε θέματα φύλου.
• Άσκηση κριτικής και αυτοκριτικής.
• Προαγωγή της ελεύθερης, δημιουργικής και επαγωγικής σκέψης.

Αξιολόγηση

Η αξιολόγηση βασίζεται:

Α) κατά 20% στη συμμετοχή των φοιτητών/ριών στο μάθημα σε όλη τη διάρκεια του εξαμήνου. Ανάλογα με το θέμα της διάλεξης κάθε φορά οι φοιτητές/ριες πρέπει να έχουν ήδη μελετήσει συγκεκριμένα κείμενα της βιβλιογραφίας

B) κατά 20% στην παρουσίαση κάποιου κειμένου της βιβλιογραφίας. Κάθε φοιτήτρια/ής συμμετέχει σε δύο ομαδικές παρουσιάσεις κειμένων

Γ) κατά 60% στη γραπτή ατομική εργασία. Πρόκειται για εργασία 4.000 λέξεων σε θέμα σχετικό με το αντικείμενο του μαθήματος, το οποίο εμπίπτει στα ενδιαφέροντα των φοιτητών/ριών. Η πορεία της εργασίας εποπτεύεται από την/τις διδάσκουσα/σες σε προγραμματισμένες ατομικές συναντήσεις.

Περιεχόμενο μαθήματος

Η συγκρότηση της ταυτότητας των πολιτών και η διατήρηση της σταθερότητας κρατών με πληθυσμούς διαφορετικών εθνοτήτων και γλωσσών αποτελεί μείζονα στόχο των εθνικών εκπαιδευτικών συστημάτων σε όλο τον κόσμο. Οι ιστορικές, πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες που προσδιορίζουν τη δημιουργία μειονοτικών, μεταναστευτικών ή προσφυγικών πληθυσμών, τις διαδικασίες ένταξης / αποκλεισμού, ταυτοτήτων, αλλά και ιεραρχήσεων είναι βασικοί άξονες του μαθήματος. Στόχος είναι οι φοιτητές και οι φοιτήτριες να εξοικειωθούν με ένα ευρύ φάσμα βιβλιογραφίας σχετικά με τα έθνη-κράτη, την εκπαίδευση και την πολιτισμική ποικιλομορφία και να εισαχθούν σε διαφορετικές επιστημονικές προσεγγίσεις αυτού του πεδίου.

Το μάθημα εστιάζει κυρίως στον τρόπο με τον οποίο τα κρατικά εκπαιδευτικά συστήματα ορίζουν και χειρίζονται τον εθνικά / εθνοτικά «άλλο» μέσα στο τρέχον πολιτικό πλαίσιο στο λεγόμενο δυτικό κόσμο. Έμφαση δίνεται στην κριτική προσέγγιση των κατηγοριών «μειονότητες», «μετανάστες», «πρόσφυγες», τη διερεύνηση των πολιτικών διαχείρισης της εθνοπολιτισμικής πολυμορφίας, αλλά και του ρόλου της εκπαίδευσης σε θέματα ταυτότητας, ρατσισμού, συμπερίληψης, πολιτικής συμμετοχής και αποκλεισμού. Στο μάθημα παρεμβαίνουν με εισηγήσεις ειδικοί επιστήμονες με σχετικά ερευνητική και παιδαγωγική εμπειρία.

Οι θεματικοί άξονες του μαθήματος είναι:

Μειονότητες, μετανάστες, πρόσφυγες: κοινωνικές ταξινομήσεις, ιεραρχήσεις και σχέσεις εξουσίας.

Ιστορικότητα του μεταναστευτικού φαινομένου και των μεταναστευτικών πολιτικών.

Εθνικά εκπαιδευτικά συστήματα: από τα έθνη-κράτη στον παγκοσμιοποιημένο κόσμο.

Η εκπαίδευση σε πολυπολιτισμικές κοινωνίες. Ταυτότητες – ιδιότητα του πολίτη- μηχανισμοί κοινωνικής  ένταξης  και πολιτικού αποκλεισμού.

Η διαχείριση της εθνοπολιτισμικής ποικιλομορφίας στην εκπαίδευση (έμφαση στο ευρωπαϊκό και ελληνικό πλαίσιο). α) Εκπαιδευτικές πολιτικές β) Εκπαιδευτική πράξη.

Η προσφυγική κρίση και οι εκπαιδευτικές προκλήσεις.

Κριτική ανάλυση εκπαιδευτικών παρεμβάσεων στο ελληνικό πλαίσιο.

Προτεινόμενη βιβλιογραφία

Βιβλία

Ανδρούσου, Α. (2005), «Πώς σε λένε;» Διεργασίες μιας επιμορφωτικής παρέμβασης στη μειονοτική εκπαίδευση, Αθήνα: Gutenberg.

Ανδρούσου Α., Ασκούνη Ν. (2004). Ετερογένεια και σχολείο, Αθήνα, Κλειδιά και Αντικλείδια, ΥΠΕΠΘ/ Πανεπ. Αθηνών, 2004 (www.kleidiakaiantikleidia.net).

Ανδρούσου, Α., Ασκούνη, Ν. (επιμ.) (2011) Πολιτισμική Ετερότητα και Ανθρώπινα Δικαιώματα: προκλήσεις για την εκπαίδευση, Μεταίχμιο: Αθήνα.

Αρχάκης, Α. (2020), Από τον εθνικό στον μετα-εθνικό λόγο. Μεταναστευτικές ταυτότητες και κριτική εκπαίδευση, Αθήνα: Πατάκης.

Ασκούνη, Ν. (2006), Η εκπαίδευση της μειονότητας στη Θράκη. Από το περιθώριο στην προοπτική της κοινωνικής ένταξης, Αθήνα: Αλεξάνδρεια.

Banks, J.A. (Ed.) (2010). The Routledge International Companion to Multicultural Education, Oxford (etc.): Routledge, Taylor & Francis.

Βεντούρα, Λ. (επιμ) (2011). Μετανάστευση και κοινωνικά σύνορα. Διαδικασίες αφομοίωσης, ενσωμάτωσης ή αποκλεισμού. Αθήνα: Νήσος.

Cummins, J. (2005). Ταυτότητες υπό διαπραγμάτευση: Εκπαίδευση με σκοπό την ενδυνάμωση σε μια κοινωνία ετερότητας. Αθήνα: Gutenberg.

Gillborn, D. (2006). Critical Race Theory and Education: Racism and antiracism in educational theory and praxis, Discourse: studies in the cultural politics of education, 27(1), 11-32.

Hall, S. (1996). «Introduction: Who needs ‘identity’?» in S. Hall & P. du Gay (Eds.), Questions of cultural identity (pp. 1-18). London: SAGE Publications Ltd.

Jones, C. & Rutter, J. (1998). Mapping the Field: Current Issues in Refugee Education. In C. Jones & J. Rutter (eds.) Refugee Education: Mapping the Field, (pp.171-182). London: Trentham Books.

Khosravi, S. (2010). ‘Illegal’ traveller: An auto-ethnography of borders. Basingstoke: Palgrave Macmillan.

Ladson-Billings, G. & Gillborn, D. (eds) (2004). The RoutledgeFalmer Reader in Multicultural Education. London, NY: RoutledgeFalmer.

Μακρυνιώτη, Δ. & Διδυμιώτης, Ο. (επιμ.) (2019).  Παιδικές ηλικίες σε κίνηση. Αθήνα: Νήσος.

Ogbu, J., & Simons, H. (1998). Voluntary and involuntary minorities: a cultural-ecological theory of school performance with some implications for education. Anthropology & Education Quarterly, 29(2), 155-188.

Παπανδρέου, Π.(2013). Παιδιά της μετανάστευσης στην Αθήνα. Η πολιτική του ανήκειν και οι σκοτεινές πλευρές της προσαρμογής, Αθήνα: Νήσος.

Στεργίου, Λ. & Σιμόπουλος, Γ. (2019). Μετά το κοντέινερ. Διαπολιτισμική ματιά στην εκπαίδευση προσφύγων. Αθήνα: Gutenberg.

Φραγκουδάκη Α. – Δραγώνα Θ. (επιμ.) (1997). «Τι είν’ η πατρίδα μας;» Εθνοκεντρισμός στην εκπαίδευση,  Αλεξάνδρεια, Αθήνα.

Χαραβιτσίδης Π. (2013), Χτίζοντας ένα δημοκρατικό και ανθρώπινο σχολείο στην Αθήνα, Θεσσαλονίκη: Επίκεντρο.

Χριστόπουλος, Δ. (2019). Ποιος είναι έλληνας πολίτης; Τo  καθεστώς ιθαγένειας στην Ελλάδα από τις αρχές του ελληνικού κράτους ως τις αρχές του 21ου αιώνα, Αθήνα: Βιβλιόραμα (2^η έκδοση).

Τρουμπέτα Σ. (2012). (επιμ.) Το προσφυγικό και μεταναστευτικό ζήτημα: διαβάσεις και μελέτες συνόρων, Αθήνα: Παπαζήσης.

Άρθρα

Anthias, F. (2016). “Interconnecting boundaries of identity and belonging and hierarchy-making within transnational mobility studies: Framing inequalities”, Current Sociology, 64, 191-212.

Ασκούνη Ν., (2014). «Μειονότητες και εκπαίδευση: πολιτισμικές διαφορές και ταξικές ανισότητες», Σύγχρονα Θέματα, 124, 25-32.

Ball, S. J., Reay, D. & David, M. (2002). «’Ethnic Choosing’: Minority ethnic students, social class and higher education choice», Race Ethnicity and Education, 5(4), 333-357.

Bauman, Z. (2011b). Migration and identities in the globalized world, Philosophy & Social Criticism, 37 (4), 425–435.

Castles, St. (2010). “Understanding global migration. A social transformation perspective”, Journal of Ethnic and Migration Studies 36, 10, 1565-1586.

Παπαταξιάρχης, Ε. (2016). «Μια μεγάλη ανατροπή: Η ‘Ευρωπαϊκή προσφυγική κρίση’ και ο νέος πατριωτισμός της ‘αλληλεγγύης’», Σύγχρονα Θέματα, 132-133, 7-28.

Pinson, H., & Arnot, M. (2007). «Sociology of education and the wasteland of refugee education research», British Journal of Sociology of Education, 28(3), 399–407.

Portes, A. & Fernández-Kelly, P. (2008). No Margin for Error: Educational and Occupational Achievement among Disadvantage Children of Immigrants. Annals of the American Academy of Political and Social Science, 620, 12-36.

Portes, Α., Zhou, M. (1993), «The New Second Generation: Segmented Assimilation and its Variants», The Annals of the American Academy of Political and Social Sciences 530, 74-96 (Ελλ. μτφρ: «Η νέα δεύτερη γενιά: η τμηματοποιημένη αφομοίωση και οι παραλλαγές της» στο Βεντούρα, Λ. (επιμ) (2011). Μετανάστευση και κοινωνικά σύνορα. Διαδικασίες αφομοίωσης, ενσωμάτωσης ή αποκλεισμού. Αθήνα: Νήσος, 177-210.)

Stevens, P. A. J. (2007). «Researching Race/Ethnicity and Educational Inequality in English Secondary Schools: A Critical Review of the Research Literature Between 1980 and 2005», Review of Educational Research, 77(2), 147–185.

Ιστοσελίδες

www.museduc.gr

www.kleidiakaiantikleidia.net

http://peroma.web.auth.gr/peroma/el

https://www.unhcr.org/gr/

Εργαστήριο μεθοδολογίας: ανάλυση δεδομένων

Διδάσκων: Βασίλης Γιαλαμάς

 Γενικό περίγραμμα μαθήματος

Οι στόχοι σεμιναρίου:

να εισαγάγει τους συμμετέχοντες στις βασικές στατιστικές μεθόδους και τις τεχνικές, που είναι κατάλληλες για την ανάλυση δεδομένων που συλλέχθηκαν για ερευνητικούς λόγους στα πλαίσια των Επιστημών του Ανθρώπου.

να εισαγάγει τους συμμετέχοντες στη χρήση στατιστικού λογισμικού για την ανάλυση δεδομένων.

να ενθαρρύνει την ικανότητα των συμμετεχόντων σε επιστημονική εργασία.

Στόχοι

Να παρουσιαστεί η λογική που διέπει τις βασικές στατιστικές μεθόδους και τις τεχνικές.

Να αναπτυχθεί η γνώση που οδηγεί στην επιλογή των κατάλληλων στατιστικών τεχνικών για την έρευνα για το θέμα, ανάλογα με τη φύση των δεδομένων και των περιορισμών που προκύπτουν από τα μεγέθη και τις κατανομές των διαθέσιμων δειγμάτων.

Να αναπτυχθούν οι δεξιότητες της κατανόησης και της ερμηνείας των αποτελεσμάτων από την εφαρμογή της ανάλυσης του στατιστικού λογισμικού.

Να καλλιεργηθεί η δυνατότητα της παρουσίασης και της γραπτής αποτύπωσης των στατιστικών αποτελεσμάτων με την χρήση της κατάλληλης τεκμηρίωσης.

Προσδοκώμενα αποτελέσματα

Μέχρι το τέλος του σεμιναρίου οι συμμετέχοντες θα είναι σε θέση:

να αναπτύξουν δεξιότητες για την κατανόηση της φύσης των δεδομένων που αναλύονται, να ελέγξουν τους όρους για την εγκυρότητα των στατιστικών τεχνικών και, τελικά, για να είναι σε θέση να επιλέξουν την κατάλληλη στατιστική τεχνική για την εφαρμογή της στον έλεγχο της ερευνητικής υπόθεσης.

να αναπτύξουν τη δυνατότητα να χρησιμοποιούν διάφορα υπολογιστικά προγράμματα, κατάλληλα για στατιστική επεξεργασία (SPSS, Excel) και να κατανοούν τα αποτελέσματα.

να αναπτύξουν τη δυνατότητα να αναλύουν στατιστικά αποτελέσματα με την χρήση της κατάλληλης τεκμηρίωσης.

 

Δομή

Το σεμινάριο αποτελείται από τρίωρες εβδομαδιαίες συναντήσεις. Κάθε συνάντηση διαιρείται σε δύο μέρη. Κατά τη διάρκεια του πρώτου μέρους παρουσιάζεται ένα πρόβλημα και επιλέγεται και αναπτύσσεται η κατάλληλη στατιστική μεθοδολογία για τη λύση του. Το στατιστικό περιεχόμενο αυτού του μέρους είναι: κατανομές συχνότητας και οι γραφικές παραστάσεις τους, μέτρα της κεντρικής τάσης, διασπορά, κανονική κατανομή, δειγματοληψία, δειγματοληπτική κατανομή, εκτίμηση με τα διαστήματα εμπιστοσύνης, εισαγωγή στον έλεγχο υποθέσεων, έλεγχος t, ανάλυση της διασποράς, έλεγχοι με την κατανομή χ², την απλή παλινδρόμηση και την εισαγωγή στην ανάλυση πολλαπλής παλινδρόμηση, τους μη παραμετρικούς ελέγχους και την εισαγωγή στην παραγοντική ανάλυση. Συχνά, παρουσιάζεται η χρήση του στατιστικού λογισμικού για την εφαρμογή των κατάλληλων αναλύσεων.

Στο δεύτερο μέρος χρησιμοποιούνται δεδομένα που προέρχονται από πραγματικές μελέτες. Η ανάλυσή τους είναι βασισμένη στη χρήση του υπολογιστή. Οι συμμετέχοντες αποφασίζουν και εφαρμόζουν την κατάλληλη στατιστική επεξεργασία. Τέλος, προετοιμάζουν μια σύντομη έκθεση με τα συμπεράσματά τους.

Αξιολόγηση

Η αξιολόγηση είναι βασισμένη στη συμμετοχή και στη δουλειά στη τάξη. Οι συμμετέχοντες καλούνται να εργαστούν σε μικρές ομάδες και να υποβάλουν μια εργασία βασισμένη σε οποιοδήποτε από τα θέματα που διδάχτηκαν.

 Ενδεικτική Βιβλιογραφία

Ferguson G. and Takane Z. (1989). Statistical Analysis in Psychology and Education, Sixth Edition. New York: McGraw-Hill.

Gravetter, J. F. and Wallnau, B. L. (1996). Statistics for the Behavioral Sciences. A First Course for Students of Psychology and Education. Fourth Edition. West Publishing Company.

Grimm L. (1993). Statistical Applications for the Behavioral Sciences. John Wiley & sons Inc.

Howell C. D. (1997). Statistical Methods in Psychology. Fourth Edition. Duxbury Press, by Wadsworth Publishing Co. International Thomson Publishing Inc.

Minium, W. E., King, M. B., Bear, G. (1993). Statistical Reasoning in Psychology and Education. Third Edition. John Wiley & sons Inc.

Norusis J. Marija (2002). Guide to Data Analysis (SPSS 11.0). Prentice Hall: New Jersey.

Ott. L., Longnecker M. (2001). An Introduction to Statistical Methods and data Analysis, Fifth Edition. Duxbury, Pacific Grove.

SPSS Inc. (2004). SPSS Base 12. User’s Guide. SPSS Inc, Chicago.

Tabachnick, B. G. & Fidell, L. S. (1996). Using multivariate statistics (3rd Ed.). New York, NY: Harper Collins

Γιαλαμάς Β. & Κασιμάτη Αικ (1999). Τα «πιστεύω» των μαθητών (ηλικίας 12-15) για τα Μαθηματικά. Πρακτικά 16ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Μαθηματικής Παιδείας Ε.Μ.Ε., 1999, σελ. 14-24.

Κοντογιαννοπούλου-Πολυδωρίδη Γ., (1998). Κοινωνιολογική ανάλυση της αξιολόγησης και της επίδοσης: Οι εισαγωγικές εξετάσεις. Αθήνα: Gutenberg

Λεονταρή Α. & Γιαλαμάς Β. (1996). Το άγχος των εξετάσεων, η αυτοαντίληψη και η σχολική επίδοση. Ψυχολογία, τ.3, σ. 20-39.

Λεονταρή Α., Κυρίδης Α. & Γιαλαμάς Β. (1996). Το στρες των εκπαιδευτικών. Ψυχολογικά Θέματα τομ.7, τ.2-3, σελ.139-152.

Μαλικιώση-Λοΐζου Μ., Γιαλαμάς Β. (2001) Προβλήματα συμπεριφοράς στην προσχολική ηλικία και τρόποι αντιμετώπισής τους. Νέα Παιδεία, τ. 97, σελ. 156-171.

Ρούσσος Π., Τσαούσης Γ. (2002). Στατιστική Εφαρμοσμένη στις Κοινωνικές Επιστήμες. Ελληνικά Γράμματα: Αθήνα.